Brotalamir í menningargeiranum ?

Við Íslendingar teljum okkur trúlega lifa á miklum menningartímum og vera mikið hámenningarfólk, að minnsta kosti á sú lýsing við allmarga af þeim sem nú lifa. Við erum líklega talsvert hrokafull og merkileg með okkur og þykjumst vita allt betur en áður var vitað. Samt er ekkert nýtt undir sólinni og flestar hugsanir manna í dag eiga sér gamlar hliðstæður, til dæmis í Grikklandi hinu forna.

„Þekkingin er undirstaða dyggðarinnar" sagði Sókrates forðum og gott væri ef svo væri í raun, en miðað við reynslu sögunnar síðastliðin 2000 árin, hefði honum verið nær að segja „ Dyggðin er undirstaða þekkingarinnar," því líklega hefur það aldrei verið augljósara en á okkar tímum hvað þekking mannanna er brotakennd og leiðir oft í villu. Og síst er það sjálfgefið að þekkingin ein leiði menn til gæsku !

Ef svo væri mætti spyrja, hvers vegna var Sókrates dæmdur til dauða og hversvegna er grimmd og mannvonska uppi um allan heim í dag, í yfirflæðandi mæli ? Ef yfirlýst aukin þekking mannsins á okkar tímum er forsenda gæsku, ætti heimurinn að vera betri í dag en hann hefur verið, en því er síst að heilsa. Menn nota nefnilega þekkingu sína að mestu leyti til að hlaða undir eigið sjálf en samfélagið má eiga sig !

Maðurinn býr samt sannarlega yfir mörgum hæfileikum, hann er listhneigður, og skapandi, þyrstur í að heyra um sögur og ævintýri allskonar, forvitni hans er takmarkalaus og hann vill helst vera með nefið niðri í öllu. En hann lifir í veröld sem er komin nánast alveg á fljótandi ferli hvað siðagildi varðar og þarf ekki að líta langt til baka til að sjá afturförina í þeim efnum !

Flest sem maðurinn gerir og framkvæmir, er og hefur verið flokkað á ýmsa vegu. En sú flokkun sem virðist gilda í þeim efnum í dag hefði líklega ekki verið mikils metin fyrir 50 árum, hvað þá einni öld !

Til dæmis er mat manna á listum í dag komið svo óralangt frá því sem áður gilti, að fjölmargt er talið til listaverka nú á tímum sem hefði verið álitið einskisvirði hér áður og tilheyra rusli frekar en list. Og listfræðingarnir, sem eiga náttúrulega að vera fróðustu menn samtímans um það hvað sé list, eiga stóran þátt í því hvernig málum er komið. Þeir einir vilja fá að túlka og tjá listaverkin og eftir þeirra umfjöllun er oft svo, að enginn er meira klumsa en „listamaðurinn" sjálfur !

En fólk með allar hugsanlegar listagráður endasendist í dag um heiminn á styrkjum frá háskólum og menningarstofnunum, og er að eigin sögn og annarra að vinna að list sinni, þó árangurinn sé oft og tíðum mjög svo undarlegur að margra dómi.

En það virðist ekki vanta menningarstyrkina og oftar en ekki eru slíkir fjármunir teknir af skattborgarafé og geta menn rétt ímyndað sér hvort ekki væri hægt að nýta þá fjármuni með skynsamari hætti í þágu náungans og samfélagsins í blæðandi heimi !

Í okkar landi er menningin með ýmsu móti en auðvitað fyrst og fremst sköpuð af fólkinu sjálfu með einum eða öðrum hætti. Samt er kerfið farið að styðja við menninguna með ýmsum fjárfrekum leiðum. Það hafa verið byggð menningarhús á landsbyggðinni um leið og steypt hefur verið undan eðlilegu atvinnulífi þar.

Svonefndir menningarfulltrúar eru á launum um land allt og þeir hafa líkast til allra manna mest að gera. Án þeirra væri menningin víst dauðadæmd. Þeir telja sig áreiðanlega standa undir menningarmeiðnum, eins og Atlas átti að gera undir hnettinum samkvæmt fyrri tíma trú, en reyndin er auðvitað allt önnur !

Það er svo undarlegt með allskyns fulltrúa kerfisins, í menningarlegu tilliti sem öðru, já, og ýmsa aðra sem skipaðir hafa verið vegna ætlaðra þarfa heildarinnar, að sýn þeirra á menningarverðmæti sem annað, virðist geta verið afskaplega sjálfhverf og er það býsna oft.

Það sem þeir meta kannski mikils, ef skyldmenni eða jábræður eiga í hlut, kann að vera dæmt dautt og ómerkt ef um einhvern er að ræða  sem ekki hefur hegðað sér rétt gagnvart hágöfugri menningarnáðinni. En staðreyndin er auðvitað sú, að menning þarf á flestu öðru frekar að halda en einhverri stýrandi stórabróðurs hönd af kerfisins hálfu !

Og eins og dæmin sanna, getur stundum verið „starfað" með mjög svo einkennilegum hætti  - „í þágu okkar allra og menningarinnar í landinu", af slíkum svartálfum menningarljósakerfisins !

Það er ekkert nýtt í sögunni að menn misnoti vald sitt og beiti því með öðrum hætti en heiður og sanngirni geta mælt með, en alltaf er það þó hvimleitt að sjá dæmi um slíkt. Ég gæti alveg hugsað mér, af eigin nauðsyn og annarra, að taka saman ritgerð þar sem tíunduð væru dæmi um vinnubrögð af því tagi sem hér er talað um. Ég get séð það fyrir mér, að sú ritgerð gæti verið framlag til seinni tíma og upplýsing um það hvernig stundum hefur verið staðið að verkum í nafni menningar og lista !

Ég tel mig eiginlega hafa fullar forsendur til að skilgreina nokkur dæmi um mismunun af umræddu tagi í slíkri ritgerð og myndi auðvitað fjalla þar umbúðalaust um þennan vanda, sem ég tel að geti hugsanlega verið nokkuð víða til staðar í svokölluðum menningargeira, ekki síst við þær undarlegu geðþótta aðstæður sem þar virðast oft talsvert mikið ráðandi og leiða mál til verri vegar.

Það er sennilega margt sem getur komið til sem ástæða þegar sumum er hyglað og hampað og reynt að þagga aðra í hel. Stundum er það líklega vegna þess að viðkomandi menningarpostula eða áhrifamanni hefur ekki fundist sér sýnd nægileg virðing af einhverjum og því þurfi að hegna þeim sem þar á í hlut ; svo getur bara ómerkileg hefnigirni verið undirrótin, vegna einhvers sem áður hefur gerst og þá geta dvergsmáar útgáfur af Hriflu-Jónasi verið víða á ferð !

En hver sem ástæðan kann að vera fyrir sýnilegri útilokunarstarfsemi og mismunum í valdsviðhorfum gagnvart einstaklingum á menningarsviði sem öðru, er ljóst að þar er þá á ferðinni einhver sálræn brotalöm sem gerir þá sem haga sér með slíkum hætti, óhæfa til að gegna störfum samkvæmt eðlilegum og réttum viðmiðum í almannaþágu !

Það er stundum sagt um mál sem hafa ekki fengið fullt ferli, að ekki séu öll kurl komin til grafar. Í þeim efnum sem ég þekki til varðandi svona mál, fyndist mér rétt að ég legði mitt til að einhver kurl kæmu þar til grafar - þó síðar verði !

Það er alltaf óviðunandi að menn sem eru í vinnu hjá okkur öllum, haldi á málum með þeim hætti að mismuna mönnum og þar með auðvitað hluta af þeim sem borga þeim laun. Slíkt gera bara menn sem eiga við andlegar brotalamir að stríða !

Menning er það sem fólkið sjálft skapar, í gegnum  listhneigð sína og fegurðarþrá. Þar sem fólk getur lifað við örugga afkomu og eðlileg vaxtarskilyrði huglægrar mennsku, mun heilbrigð menning alltaf eiga sitt góða athvarf.

Opinber afskipti af menningu eru sjaldan til góðs og síst til lengdar. Þau enda oftast með því að snúast bara um fjárframlög og hyglingar sem snúa menningu fljótt upp í andstæðu sína eins og dæmin sanna !