Bresk kaldastríðs sagnfræði !

 

Nýverið las ég bók breska sagnfræðingsins Antony Beevor um Stalíngrad. Ekki get ég sagt að ég hafi verið sérlega hrifinn af því hvernig eldað var til efnisins. Höfundurinn Antony Beevor var áður liðsforingi í breska hernum og ég leyfi mér að efast um að sú staða hafi aukið honum víðsýni til hlutlausrar sögukönnunar !

 

Svo mikið er sagt frá Þjóðverjum í bókinni að Sovétmenn eru þar nánast í einhverjum aukahlutverkum. Lengi framan af eru lýsingar af svo miklum aumingjadómi, skipulagsleysi, heimsku og klaufagangi af hálfu sovésku herforustunnar að það hálfa væri nóg. Maður spyr sjálfan sig, ef þetta var svona, hvernig í ósköpunum fóru Sovétmenn að því að sigra í þessari meginorustu sem stóð í marga mánuði ?

 

Lýsingar af gangi mála þeirra megin hljóða nánast í einu og öllu upp á stórfelldan vopnaskort, rangar ákvarðanir og algjört tillits og tilfinningaleysi yfirvalda gagnvart eigin mannfalli. Það er því enn og aftur komið inn í sviðsmynd áróðurs og dellumyndarinnar Enemy at the Gates og túlkunina þar. Erfitt er að trúa því að maður sé að lesa efni eftir - “virtan og viðurkenndan” - sagnfræðing. Það eina sem virðist fært Rauða hernum til tekna er að sovéski skriðdrekinn T 34 hafi verið betri en skriðdrekar þýska hersins !

 

En það er stöðugt klifað á því að Rússar hafi haft þvílík ógrynni af mannskap að þeim hafi svo sem ekkert munað um blóðtökuna. Nýjum og nýjum herjum hafi bara verið dælt inn á sviðið, sumum án nokkurrar þjálfunar. Ég spyr bara, ef hægt er að sigra allt með því að hrúga mannskap – jafnvel vopnlausum - í verkið, og hversu vitlaust sem staðið er að málum, - af hverju eru Kínverjar þá ekki búnir að leggja undir sig allan heiminn - ekki vantar þá mannfjöldann ?

 

Árið 1940 var íbúatala Sovétríkjanna áætluð með breytilegum hætti allt frá 162 milljónum upp í 190 milljónir, sennilegast er að hún hafi í raun verið rúmlega 170 milljónir. Á sama tíma var Nazista-Þýskaland með Austurríki, Súdetahéruðum Tékkóslóvakíu og öðrum hjálendum líklega með íbúatölu upp undir 90 milljónir. Bandaríkin á þessum tíma voru með 132 milljónir íbúa. Hinn óendanlegi mannfjöldi Sovétríkjanna er því nokkuð umdeilanleg stærð á þessum tíma, enda sýnilega oft ýkt og notuð til að skýra sigra sem annars hefðu víst ekki átt að geta unnist !

 

Nokkur fjöldi hersveita frá fylgiríkjum Þjóðverja börðust með þeim á austurvígstöðvunum og við Stalíngrad. Rúmenar voru þar til dæmis með tvo heri, auk þeirra voru þar Ungverjar, Ítalir og Króatar með nokkurn herafla. Þar til viðbótar voru einstakar liðssveitir víða að sem börðust með nazistum af ýmsum ástæðum, líklega aðallega í nafni krossferðar gegn heimskommúnismanum !

 

Ég held satt best að segja að það sé ekki á færi vestrænna sagnfræðinga að skýra með hlutlausum hætti það sem gerðist við Stalíngrad. Þeir hafa einfaldlega ekki hugarfarslegan skilning á því. Aftur og aftur falla þeir í gryfjur áróðurslegrar umræðu og viðhafa klisjukenndar staðhæfingar sem draga úr trúverðugleika þess sem þeir eru að segja.

 

Antony Beevor fellur sýnilega nokkuð oft í slíkar gryfjur. Oftast þegar hann nefnir eitthvað af hálfu Sovétmanna hnýtir hann neikvæðum lýsingarorðum við efnið. Það er honum sýnilega svo eðlislægt að hann áttar sig ekki á því hversu hlutdrægt það virkar. Það hugarfarslega viðhorf sem veldur því lýtir allt ritverkið og sýnir að hlutlaus meðferð efnisins er ekki til staðar og raunar mætti halda út frá ýmsu að höfundurinn sé eiginlega meira og minna á bandi Þjóðverja.

 

Þó er að finna í bókinni, ef vel er að gáð, umsagnir sem undirstrika veigamikil atriði, svo sem varðandi ábyrgð þýska hersins á stríðsglæpum. Hin illræmda tilskipun Walter von Reichenaus marskálks til 6. hersins í október 1941 sýnir glögglega að þýski herinn bar fulla ábyrgð á ódæðisverkum gegn Gyðingum og óbreyttum borgurum í Úkraínu. Sú tilskipun var til dæmis studd af yfirboðara von Reichenaus Gerd von Rundstedt marskálki, sem oft hefur verið málaður upp sem herforingi andstæður nazistum. En þarna sýndi hann eðli sitt. Von Rundstedt og Rommel og aðrir þýskir hershöfðingjar þjónuðu nazistastjórninni og það segir það sem segja þarf.

 

Samkvæmt þýskum vitnisburði gaf von Reichenau marskálkur einnig þá fyrirskipun snemma í júlí 1941 að 3000 Gyðingar skyldu skotnir í hefndaraðgerðum. En sjálfur lifði hann ekki lengi eftir það, hann fékk hjartaáfall í janúar og fórst svo í flugslysi í kjölfarið.

 

Meðal þeirra stríðsglæpa sem Þjóðverjar frömdu á þessum tíma voru fjöldamorðin á 33771 Gyðingi í Babi Jar gljúfrinu við Kiev og morðin á 90 Gyðingabörnum, kornabörnum og upp í 7 ára, við Belaya Tserkov. Áður höfðu foreldrar þeirra barna verið myrtir. Úkraínskir hjálparmenn Þjóðverja skutu börnin en fyrirmælin voru þýsk og ábyrgðin af glæpnum fellur á Þjóðverja.

 

Æðstu foringjar þýska hersins á umræddu svæði hljóta sem sagt að hafa vitað af því sem fram fór og samþykkt aðgerðirnar á sína vísu. Fullyrðingar þeirra sem alltaf hafa reynt að hvítþvo þýska herinn af slíkum glæpum eru því algjörlega úr lausu lofti gripnar og lýsa í raun annarlegum viðhorfum viðkomandi manna gagnvart gjörðum sem enginn maður ætti að leyfa sér að verja.

 

Þetta verk Antony Beevors bætir að minni hyggju – og það finnst mér miður - engu sérstöku við það sem áður var vitað um átökin í Stalíngrad. Þarna er hrúgað saman persónulegum umsögnum, aðallega þýskum, um þetta og hitt, og margt af því efni virðist bara til uppfyllingar í ritverkinu og kemur oft kjarna málsins harla lítið við.

 

Mér finnst ýmislegt segja mér eftir lestur þessarar bókar, að það að hafa þjónað sem liðsforingi í breska hernum sé ekki góður skóli fyrir þann sem ætlar sér að verða trúverðugur sagnfræðingur !