Gleymdi örninn !

John Peter Altgeld ( 1847-1902) var bandarískur stjórnmálamaður á síðari hluta 19. aldar, en réttsýnn og heiðarlegur þrátt fyrir það. Hann var árin 1893-1897  ríkisstjóri í Illinois og varð fyrir miklum árásum vegna þess að hann vildi ekki staðfesta dauðadóm yfir þrem sakborningum í svonefndu Haymarket sprengju-máli í Chicago. Hann hafði farið vandlega yfir málsgögnin og neitaði að því loknu að fallast á hengingu þessara manna vegna þess að honum þóttu sannanir fyrir sekt þeirra alls ekki liggja fyrir og réttarhaldið yfir þeim hafa verið hlutdrægt og ósanngjarnt. Altgeld lýsti því síðan yfir að hann teldi menn þessa saklausa af þeim verknaði sem þeir höfðu verið dæmdir fyrir og náðaði þá !

Honum var bent á það af leiðandi mönnum í Demókrataflokknum, að honum væri fyrir bestu að gleyma þessum sakborningum ef hann hugsaði sér að halda sæti sínu í öldungadeildinni, en miklar múgæsingar voru í gangi varðandi umrætt mál. Þá svaraði Altgeld, að persónulegur metnaður manns hefði engan rétt til að standa í vegi fyrir framgangi réttlætisins.

Og þegar formaður Demókrataflokksins í ríkinu spurði hann hvort 18000 orða náðunarskjal hans væri " gott stefnumál " , þrumaði Altgeld : " Það talar fyrir réttlætið " !

En hann átti við ofurefli að etja og var úthrópaður og bannfærður fyrir afstöðu sína í þessu máli. Blöðin réðust á hann og völdu honum hin verstu nöfn.

Hann var kallaður stjórnleysingi, sagður afsaka morð og standa fyrir framgangi lögleysis og jafnvel vera sósíalisti. Eldhríðin stóð á honum dag eftir dag, en hann lét engan bilbug á sér finna og varði einbeittur sína afstöðu, þó þeir væru næsta fáir sem voru tilbúnir að hlusta.

Menn vildu fá þessa sakborninga hengda og það sem fyrst og fjölmiðlarnir ýttu undir galdrafárs-æsinginn eins og löngum bæði fyrr og síðar. Þrátt fyrir að þegar væri búið að fremja nokkur réttarmorð út af þessu máli, átti að halda áfram og heimta meira blóð. Borgaralegar hægri klíkur ætluðu af göflunum að ganga og hrærðu í almenningsálitinu með öllum ráðum og í slíkra augum var Altgeld ríkisstjóri óalandi og óferjandi. Það var sem sagt allt sett í gang til að grafa undan honum.

Samt gerðu margir sér grein fyrir réttsýni Altgelds og heiðarleika og stóðu með honum, en hinir voru margfalt fleiri sem létu trylla sig með linnulausum áróðri og trúðu þeim fáránlegu ásökunum sem hrúgað var upp gegn ríkisstjóranum.

Altgeld var þannig felldur úr ríkisstjórastöðunni við fyrsta tækifæri.  Honum var meira að segja neitað um að flytja kveðjuræðu við innsetningu eftirmanns síns í embættið, eins og þó var löng hefð fyrir.

" Illinois hefur fengið nóg af þessum anarkista " hreytti hinn nýi ríkisstjóri vonskulega út úr sér við það tækifæri. Það lá svo sem fyrir hvaða afstöðu sá maður hafði til málanna. Hann vildi bara vera eins og honum var uppálagt að vera, samkvæmt boði þeirra sem komu honum í embættið.

John Peter Altgeld hvarf af vettvangi stjórnmálanna og lést 5 árum síðar, aðeins tæplega hálfsextugur að aldri, líklega gleymdur af flestum - og þó !

Ljóðskáldið Vachel Lindsay orti um hann kvæðið The Eagle That Is Forgotten.

 

Sleep softly, eagle forgotten, under the stone,

Time has its way with you there and the clay has its own.

Sleep on, O brave-hearted, O wise man, that kindled the flame -

To live in mankind is far more than to live in a name,

To live in mankind, far, far more ...... than to live in a name.

 

Í öðru kvæði eftir Lindsay - Bryan, Bryan, Bryan, Bryan -, er tekið á pólitískum línum á þessum tímum og þar er Altgelds líka lofsamlega getið. Hægt er að sjá og lesa þessi miklu kvæði Lindsays á netinu.

Hinn kunni bandaríski rithöfundur Howard Fast skrifaði svo á sínum tíma bókina - Ríkisstjórinn - um ævi John Peter Altgelds. Það er góð bók og gagnleg fyrir hvern og einn sem vill lesa bækur sér til þroska, vaxtar og viðgangs í vitrænum skilningi. En því miður virðist svo vera að þeir séu að verða nokkuð fáir sem það gera núorðið - hérlendis.

Fyrir allmörgum árum var þessi ágæta bók nefnilega þýdd á íslensku af hinum góðkunna þýðanda Gissuri Ó. Erlingssyni, en þá kom í ljós að enginn fékkst til að gefa hana út. Hún þótti ekki nógu söluvænleg að mati útgefenda og við það situr enn.

Það er engin Menningarsjóðsútgáfa lengur til sem gefur út slíkar bækur og Þýðingarsjóður er víst ekki burðugur til að styðja að slíku nú til dags.

Og hvað skyldi nú vera orðið af Menningar og fræðslusambandi alþýðu sem gaf út margar merkar bækur hér áður fyrr ? Skyldi Gylfi Arnbjörnsson vita hvað staðnaða verkalýðshreyfingin hefur gert af því sem og mörgu öðru sem starfsama verkalýðshreyfingin stofnaði ?

Nú virðast nefnilega fáir huga að því að auðga íslenska bókaútgáfu með þýðingum á verulega góðum ritverkum erlendis frá, því peningasjónarmiðin  ráða nánast öllu. Við sitjum því uppi með einfaldar spennusögur og  allskyns morðaskræður, bækur sem eru einlesnar og fara svo í glatkistuna.

Þær eru auglýstar grimmt í mánuð eða svo, keyptar talsvert út á það, lesnar í hvelli og svo fara þær flestar á hauga gleymskunnar - fyrir fullt og allt.

Hvar er sú bókmenntaþjóð stödd sem er hætt að lesa uppbyggileg ritverk og vill ekki sjálfri sér til fóðurs annað en einfaldar morðsögur í færibanda-framleiðslu ?

Við þurfum bókmenntir, en ekki andlegt ruslfæði. Við þurfum bókmenntir sem lyfta sál og anda, en ekki einhverja glæpasögureyfara, sem hugarfarslega skaða jafnt höfunda sína sem og hina spennufíknu lesendur !

Við þurfum andlegt fóður sem getur þroskað og göfgað hugsun okkar og kennt okkur að virða Guð og góða siði. Þannig rækjum við það hlutverk okkar að vera menn !

John Peter Altgeld var MAÐUR ! Bandaríkin hafa alið marga mikla menn, ekki síst fyrstu 100 árin, menn sem gerðu mikla og góða hluti, menn sem hugsuðu ekki eingöngu um sjálfa sig, menn sem voru að byggja upp þjóðfélag af hugsjón fyrir því sem gott er og göfugt.  Í hópi slíkra manna eru og verða, auk John Peter Altgelds, George Washington, Benjamín Franklin, John Adams, Samuel Adams, James Madison, Thomas Jefferson, John Quincy Adams, John Rutledge, Daniel Webster, Samuel Houston, Abraham Lincoln, Clarence Darrow, Franklin D. Roosevelt, o.fl.o.fl., og það má með fullum rétti segja, að heimurinn hefur ekki efni á því að láta slíka menn verða gleymda erni !

Við þurfum að lesa um líf slíkra manna og læra af breytni þeirra og veita slíkum mönnum stuðning meðan þeir lifa með okkur, svo samfélög okkar megi blessast og dafna við hugsun og hlynningu að sameiginlegri velferð.

Tökum afstöðu til allra lífsmála sem til okkar taka út frá sömu forsendu og Altgeld ríkisstjóri gerði þegar hann sagði um náðunarskjal sitt :

" Það talar fyrir réttlætið !