Bölvaldurinn Bakkus kóngur !

Um daginn var sagt í fréttum að um 88 þúsund manns deyi árlega í Bandaríkjunum vegna ofneyslu áfengis. Það þýðir að á skemmri tíma en fjórum árum fer mannfjöldi á við allan íbúafjölda Íslands í dauðann þar af þessum orsökum. Það er hár tollur !

Stórt heggur Bakkus í Bandaríkjunum og víða um heim er ástandið í þessum efnum lítið skárra. Getum við gert okkur nokkra raunhæfa grein fyrir því hvílík eyðilegging er þarna á ferð ? Á bak við hvert drykkju-dauðsfall getum við gefið okkur fyrir víst að það séu einhverjir eftirlifandi í sárum eftir það ferli sem á undan hefur gengið. Og við vitum eða eigum að vita að sálarsár af slíku tagi eru lengi að gróa ef þau gróa þá nokkurntíma !

Sjálfseyðingarhvöt mannsins er oft mikil og heimsharmurinn gengur mörgum að hjarta. Þeir eru margir sem leita gleymsku frá vondum veruleika með því að drekka, en gæta þess ekki að þeir vakna oftast upp til verri veruleika eftir drykkjutúrana. Þeir hafa bara bætt á vandann sem við er að glíma !

Drykkjuskapur er tortímandi vá fyrir allan mannauð, ótaldir hæfileikamenn hafa orðið að engu í klóm Bakkusar og brunnið þar upp löngu fyrir tímann. Við eigum ófáar drykkjuvísur sem kveðnar hafa verið af mönnum sem göntuðust með ástand sitt, en í sumum þeirra kemur þó fram hvað menn finna sárt til veikleika síns gagnvart víninu. Það er jafnan erfitt að hafa harðan húsbónda, hvað þá þegar hann er til staðar hið innra í mönnum og lætur þá gera margt sem þeir skammast sín fyrir eftir á og hefðu aldrei gert ef þeir hefðu ekki verið undir slíku valdi.

Drykkjuskapur á Íslandi hefur alltaf verið þjóðinni til vansa og það frá fyrstu tíð. Á tímum Ásatrúar voru menn hvattir til að sýna þol við drykkju og var það talin karlmennskuraun, enda var æðsta takmarkið að setjast að drykkju í Valhöll með Óðni og einherjum. Í Snorra-Eddu segir um Óðin að vín sé honum bæði matur og drykkur. Fyrir kristnitöku voru höfuðból goðanna og annarra mektarmanna meginstöðvar drykkjuskapar á Íslandi, en þegar leið fram á Sturlungaöld verða biskupsstólarnir og síðan konungsgarðurinn Bessastaðir aðalaðsetursstaðir Bakkusar í landinu.

Margir sagnir greina frá drykkjuskap á þessum tíma og mannvígum og ósætti í kringum það. Haustið 1316 brann Möðruvallaklaustur tveim nóttum eftir krossmessu ásamt kirkjunni á staðnum til kaldra kola og var orsök brunans sú að kvöldið áður höfðu munkarnir komið utan af Gáseyri og verið blindfullir og vitlausir. Allt fór í svall og svínarí sem endaði svo með því að umræddur bruni átti sér stað. Segir í framhaldinu frá því hvað Lárentíus biskup á Hólum átti í miklum vandræðum með þessa munka, sem óðu upp á menn augafullir og varð biskup eitt sinn að flýja undan þeim er þeir slógust upp á hann þannig á sig komnir.

Árið 1504 dó Torfi sýslumaður í Stóra-Klofa á Landi og var hann einn mesti óreglumaður sinnar tíðar og mæla öll rök með því að hann hafi dáið af völdum drykkjuskapar. Frændi Ögmundar biskups Pálssonar Eyjólfur Kolgrímsson varð eitt sinn svo vitlaus af drykkju að hann sveiflaði um sig spjóti miklu og endaði með því að stinga sjálfan sig svo á hol með því að oddurinn gekk nánast út um bakið. Þannig gekk hann frá sjálfum sér.

Það var ekkert óvanalegt að menn drykkju sig í hel og þannig segir Hannes Hafstein í kvæði sínu um Þórð kakala sem var mikill drykkjumaður, „Svík þú aldrei ættland þitt í tryggðum/drekk þig heldur, drekk þig heldur í hel“. En hvað gerir maður sem eyðileggur líf sitt og drekkur sig í hel, svíkur hann ekki land og þjóð með slíku háttalagi ?

Árið 1655 voru fluttar inn í landið 236 tunnur af brennivíni, en af öli alls konar 231 fat og 840 tunnur. Mest kom þetta frá Lybiku í Þýskalandi. Árið 1672 gekk konungsskipun í gildi varðandi toll-endurgreiðslu á áfengi sem gerði það að verkum að kaupmenn sáu sér hag í því að flytja sem mest inn af brennivíni, en hættu nánast að flytja inn öl. Óx þá brennivínsöld og siðleysi mjög í landinu.

Var ástand mála svo slæmt orðið um 1730 að Jón biskup Árnason, sá siðavandi maður, skrifaði kóngi bænarskjal ásamt fleirum 1733, og bað hann að banna allan brennivínsflutning til landsins. Ofdrykkja sé orðið íslenskt þjóðarböl.

En kóngur hirti ekkert um þetta bænarskjal, enda lagðist Ocksen stiftamtmaður hart gegn því vegna hagsmuna kaupmanna. Sagði hann að það eina sem þeir græddu á að flytja til landsins væri brennivín og tóbak. Af öllu öðru hefðu þeir bara helberan skaðann. „Svo illa eru þeir staddir, aumingjarnir“, sagði þessi kóngsins þjónustumaður og gaf lítið fyrir varnaðarorð og bæn biskups.

Og drykkjuskapurinn ágerðist og kannski var 19. öldin mesta brennivínsöldin því þá var framleiðslan erlendis orðin margföld á við það sem hún hafði verið. Menn voru farnir að nota kartöflur í stað korns og afkastamiklar verksmiðjur dældu áfenginu stöðugt út á markaðinn með tilheyrandi niðurbroti siðagilda og er það bæði löng og ljót saga sem vitnar með sárum hætti um mannlegan breyskleika.

Og enn í dag á margur maðurinn í miklum vandræðum með sjálfan sig gagnvart Bakkusi kóngi og enn fara mörg mannslíf forgörðum vegna drykkjuskapar með tilheyrandi óhamingju og fjölskylduböli. Öll hin mikla upplýsing nútímans um þennan ægilega vágest mannlegs samfélags virðist ekki hafa skilað miklu um bættar sakir í þessum efnum þó margir hafi fulla vinnu vegna vandamálsins og ekki virðist menntað fólk drekka minna en aðrir nema síður sé !

En áttatíu og átta þúsund manns á ári í einu þjóðfélagi, það er tollur sem ætti vissulega að kalla á allsherjar viðbrögð yfirvalda gegn þessu böli og slík viðbrögð myndu ekki láta á sér standa í heilbrigðu samfélagi, en það er langt síðan Bandaríkin gátu kallast heilbrigt samfélag og kannski er ástandið litlu skárra annarsstaðar í veröldinni. Heilbrigði á aldrei samleið með drykkjuskap !

Svívirðan er sú að fjöldi manna, - í öllum tröppum þjóðfélagsstigans, allt frá rónunum í strætinu upp í þá sem metta sig í mesta ætinu, þjóna Bakkusi ótæpilega sí og æ - samfélagi sínu til óþurftar og sjálfum sér til skammar !