Að Fischer gengnum

 
Mörgum mun hafa þótt Bobby Fischer hverfa með nokkuð skjótum hætti af hinu jarðneska tilverustigi og ekki undruðust menn minna þegar fréttir bárust af útför hans sem vissulega var ekki með venjulegum hætti. Það má því búast við því að ýmsir hafi hugsað með sér að endapunkturinn á ævi skáksnillingsins hafi verið í samræmi við lífsferilinn, sem einkenndist oftar en ekki af óvæntum uppákomum. Það bendir flest til þess að Fischer hafi verið einfari að eðli til og sjaldnast fundið sig vel í fjölda. Hann var því ekki sérlega vel til þess fallinn að spila með fjölmiðlum í einhverskonar ímyndarleik, en samt var honum margsinnis stillt upp í slíku sjónarspili, en það var hinsvegar oft að töluverðu leyti vegna þarfa ráðandi afla varðandi annað svið eða hreint út sagt af pólitískum ástæðum.

Af þeim sökum var verulega gert í því að reyna að pumpa upp vinsældir Fischers og vægi á tímabili. Ríkjandi andrúmsloft kalda stríðsins gerði sína kröfu til þess, en á þeim tíma reyndist Fischer nánast eina mótvægið sem hægt var að finna gegn algerri yfirdrottnun sovéskra stórmeistara í skáklistinni. Mörgum vestrænum valdaaðilum sárnaði mjög þeir yfirburðir sem Sovétmenn sýndu í þessari íþrótt hinnar huglægu baráttu og óskuðu þess heitt og innilega að fram kæmi einhver sem gæti bókstaflega talað skákað sovéska valdinu í þessum efnum.

Og sú ósk rættist vissulega að nokkru leyti með Bobby Fischer. Hann sýndi strax sem unglingur óvenjulega hæfileika í taflmennsku og sótti fram með mikilli snerpu í skákheiminum. Snemma kom reyndar í ljós að hann hafði miklar sérþarfir, en honum var margt fyrirgefið og var yfirleitt reynt að koma til móts við hann eftir því sem unnt var. Þegar hann síðan sigraði Boris Spassky í einvíginu fræga í Reykjavík 1972 og varð þar með heimsmeistari í skák, þótti mörgum kaldastríðsbrenndum mönnum það fela í sér mikinn sigur á sovétblokkinni. Því voru fagnaðarlætin ekki svo lítil hjá sumum.

Það truflaði þó býsna marga að í umræddu einvígi kom Fischer oft rustalega fyrir en Spassky virtist í allri framkomu hinn dæmigerði heiðursmaður. Kom það ýmsum spánskt fyrir sjónir sem höfðu trúað því statt og stöðugt að rússi hlyti að vera hálfgerður barbari í siðum og dagfari. Mátti því segja að þó Fischer hafi sigrað við taflborðið hafi Spassky sigrað utan þess vegna sinnar góðu framkomu. Hefur þessi geðugi rússi jafnan síðan verið metinn mikils á Íslandi sem skákmaður og ekki síður sem maður.

Fischer átti það hinsvegar fyrir sér að missa heimsmeistaratitilinn í skák úr höndunum, aðallega fyrir þvermóðsku og stórbokkaskap, og yfir höfuð virðist sem hans skapgerðargallar hafa komið í veg fyrir að hann gæti notið sín almennilega í lífinu. Það er í sjálfu sér dapurleg niðurstaða því manninum var auðvitað margt vel gefið og vafalaust verður hann alla tíð talinn meðal fremstu hæfileikamanna skáklistarinnar.

Sovétmenn fengu titilinn aftur með Anatoly Karpov og Fischer virtist sökkva eftir það að nokkru ofan í sjálfskapað hugarvíl og einstæðingsskap. Hann kunni  að því viðbættu jafnan vel til verka við að fá menn upp á móti sér og sparaði yfirleitt ekki stóru orðin. Samskiptamálin í kringum hann voru því orðin mjög stirð á flesta kanta seinni árin og hann virtist stefna í þá einu átt að eiga sér hvergi friðland.

Þegar flestar dyr voru orðnar honum lokaðar var honum þó sem kunnugt er boðið að koma til Íslands og dvelja hér. Hann þekktist það boð og dvaldi hér síðan það sem hann átti ólifað, sem því miður varð ekki langur tími.

Viðvíkjandi útför hans, hefði mátt telja að best hefði farið á því að hann hefði verið jarðsettur í Grímsey, því þar hefur skáklist löngum verið í miklum heiðri höfð. Þar hefði þessi snillingur taflmennskunnar getað hvílt í fullum friði, norður við heimskautsbaug, fjarri fjöldanum sem olli honum lengst af ógleði, í hljóðlátu samfélagi í grafreit við ysta haf.

Sennilega hefði sú tilhögun mála verið honum skapfelld ef hún hefði komið honum í hug meðan hann lifði. Þess í stað var útför hans framkvæmd með hraði á allt öðrum stað án vitundar viðkomandi sóknarprests. Ekki var hægt að sjá af þeim gjörningi, að hinum látna fyrrverandi heimsmeistara í skák, væri mikill sómi sýndur.

En kannski vildi hann bara hafa þetta þannig og við því verður víst lítið sagt.

 

Leið og þung var lífsins glíma,

lundin varð af angri hörð.

Þar til Fischer féll á tíma

og fór með hraði í kalda jörð.

 

Skákmanns hæfnin hugar snjalla

honum fylgdi í djúpa gröf.

Eins að lokum allir falla,

ævi manna er skammvinn töf.