EFTIRHREYTUR

 

 Morgunblaðið er afskaplega óútreiknanlegt fyrirbæri í fjölmiðlun. Það hef ég uppgötvað í gegnum kynni mín af blaðinu sem staðið hafa í nokkuð mörg ár.

Svargrein mín við sendibréfi Ellerts Schram beið í nokkrar vikur hjá blaðinu og birting virtist ekki á döfinni. Að lokum þraut mig þolinmæði og ég birti greinina hér á síðunni - en viti menn, daginn eftir birtist greinin í blaði allra landsmanna !

Er það tilviljun eða hvað ?

Ég get nú eiginlega ekki fallist á þá útfærslu að þegar grein birtist í blaðinu 11. mars, sé tilhlýðilegt að geyma skjótsent svar við henni til 6. maí !

Þá eru sennilega flestir búnir að gleyma fyrri greininni og vita ekkert hverju er verið að svara þegar svargreinin loksins kemur. Þetta eiga nú vanir blaðamenn að vita og ef verið er að opna umræðu í blaði með greinaskrifum, gengur ekki að láta fleiri vikur líða milli svara.

Það er engin umræða í gangi sem hægt er að henda reiður á þegar þannig er staðið að málum. En kannski er það einmitt meiningin, í sumum tilfellum, að drepa umræðunni á dreif og lágmarka áhrif hennar.

Ég get ekki að því gert að mér geðjast ekki vel að fjölmiðlum, eins og þeir virðast oft setja upp málin í dag og hafa kannski alltaf gert í og með. Það er allt of mikið gert af því að velta sér upp úr málum þar sem mannseðlið kemst á lægsta stig. Ég er ekki að segja að það eigi ekki að fjalla um það sem gerist en það er hægt að gera það með ýmsum hætti.

Margítrekuð umfjöllun og endurtekningar um mannlega harmleiki er meira en fréttaflutningur. Þá er verið að gera sér mat úr viðbjóði sem söluvöru og það er engum til góðs þegar á allt er litið.

Fjölmiðlamenn tala gjarnan um að þeir þjóni upplýsingaskyldu við almenning, en oft virðist sem þeir séu öllu heldur að þröngva ýmsum sjónarmiðum upp á almenning - þá er eins og búið sé að heilaþvo alla á fjölmiðlinum með einhverri fyrirskipaðri rétthugsun og önnur sjónarmið varðandi viðkomandi mál eru þá ekki viðurkennd á nokkurn hátt.

Þegar Júgóslavíustríðið stóð yfir var t.d. fréttaflutningur nánast yfir línuna á móti Serbum, fréttirnar komu frá vesturevrópskum fréttastöðvum eða frá Zagreb, Sarajevo eða Pristina - yfirleitt aldrei frá Belgrad. Málstaður Serba kom hvergi fram og það var eins og svo væri litið á að hann væri ekki til.

Mér er kunnugt um að Serbi búsettur hérlendis, fór á þessum tíma með ýmis málsgögn á tiltekinn fjölmiðil til þekkts fréttamanns og bað hann að skoða þau og rannsaka. Fréttamaðurinn vildi það ekki og sagði fruntalega að það væri regla á sinni fréttastofu að birta ekki neitt sem kæmi frá Serbum !

Þjóðfélagshópar á Balkanskaga stóðu í deilum og stríði og einn aðili var brennimerktur sekur. En hver skyldi nú hafa verið munurinn á Milosevic og Tudjman ?

Hvað segir nýútkomin bók Cörlu Del Pontes " The Hunt " um Albani í Kosovo og leiðtoga þeirra Hachim Thaci ? Menn ættu kannski að kynna sér út frá þeim upplýsingum hverskonar maður albanski forsætisráðherrann í Kosovo er, - maðurinn sem Vesturveldin gerðu  þar að leiðtoga ?

Hann er sagður hafa auðgast stórkostlega á því að flytja unga Serba nauðuga frá Kosovo í hundraðatali yfir til Albaníu og hirða úr þeim líffæri til sölu. Hvað varð um fórnarlömbin, af hverju mátti ekki rannsaka málið ?

Pólitísk rétthugsun stóð í vegi - aðeins einn var sekur samkvæmt henni.

Tilraun Serba til þjóðernishreinsunar í Kosovo var því úthrópuð sem glæpur um allar jarðir en þjóðernishreinsanir Króata í Krajina voru varla nefndar á nafn.

Þó liggur fyrir að á bilinu 200 til 300 þúsund Serbar voru reknir frá Krajina af króatíska hernum og Tudjman fékk óáreittur að gera það sem Milosevic mátti alls ekki gera. Í dag er Milosevic talinn glæpamaður en Tudjman þjóðhetja !

Upplýsingaskylda við almenning, byggð á sannleika, er þannig ekki alltaf uppi á borðinu í fjölmiðlum heldur iðulega einhver forræðishyggja hjá fréttamönnum varðandi það hvernig eigi að mata almenning.

Þegar menn eru orðnir haldnir af einhverju rétthugsunar-prógrammi í fréttaflutningi og upplifa sig í einskonar  áróðursþjónustu fyrir slíkt, er líklegt að sannleikurinn verði þar fljótlega gerður útrækur og aðeins sé tekið við því sem styður ríkjandi rétthugsun. Þá er ekki verið að upplýsa almenning heldur afvegaleiða hann.

Ég velti þessum pælingum upp til að minna fólk á það að það má aldrei líta svo á að fréttir einstaks fjölmiðils séu endilega það rétta í málinu. Það eiga einhverjir fjölmiðlana, áhrif einhverra eru ríkjandi og áróður er fastur liður í þessu öllu saman. Menn eru að gera út á þessu sviði til að hafa áhrif og hagnast með einhverjum hætti. Hagræðing staðreynda er því oft stór þáttur í fréttafóðrinu sem lagt er fyrir almenning og allt of margir gína þar við beitunni.

Það þarf að vega og meta allt, afla sér upplýsinga frá fleiri aðilum og kynna sér málin á eigin spýtur áður en farið er að tjá sig of mikið með niðurstöður. Í þeirri sannleiksleit getur netið orðið að gagni með ýmsum hætti.

Mín kynni af fjölmiðlum hafa kennt mér að taka yfirleitt engu sem öruggu efni og vera tortrygginn á hlutina. Fjölmiðlamenn þurfa, að mínu mati, að taka sig verulega á í afstöðu sinni til þess grundvallarþáttar sem búa á í starfi þeirra - að upplýsa almenning um það sem er að gerast í veröldinni.

Þar þarf sannleikurinn ávallt að vera í öndvegi ef menn á annað borð vilja vera heilir í því að sinna þar skyldu sinni.