Það sem Reykjavík aldrei varð !

 

 

 

Þegar Háskóli Íslands var stofnaður í Reykjavík 1911, á aldarafmæli Jóns Sigurðssonar, var því lýst yfir með fjálg-legum orðum að skólinn ætti að verða háborg íslenskrar menningar og varnarþing þjóðlegra gilda. Það gekk kannski eitthvað eftir fyrstu árin, en sannarlega ekki til lengdar !

 

Erlend áhrif fóru fljótt að útvatna íslensk menningargildi innan háskóla-samfélagsins og höfuðborgarinnar. Alda-gamall, landlægur undirlægjuháttur gagn-vart útlendingum fór þar fljótt á kreik og kreppti að þjóðlegum hugsunarhætti. Sjálf-stæðisbaráttan missti hugsjónaleg áhrif sín og menn urðu einhvernveginn viðskila við íslenska arfleifð sína og virtust ekki gera sér neina grein fyrir því !

 

Háskólinn varð því eiginlega aldrei nein háborg íslenskrar menningar og enn síður þegar frá leið. Útlendingar fóru fljótt að hreiðra þar um sig og brátt þótti íslenskum háskólaborgurum það svo dæma-laust gaman að vera þannig beintengdir inn á heimsmenninguna, að íslenska menningin varð smám saman hornreka í sínum eigin skóla, þeim skóla sem stofnaður var henni til varnar og viðgangs. Það hafði verið stefnt að stóru, en þegar til kom voru menntamenn landsins enganveginn færir um hlutina !

 

Hugmynd um að reisa einhverja háborg íslenskrar menningar á Skólavörðuholti fór líka forgörðum, enda virðist sem þar hafi verið um nokkuð loftkennda pælingu að ræða, sem tæpast komst á það stig að vera rædd af einhverri alvöru. En kannski mun þó áhugi valdaelítunnar hafa þá verið farinn að beinast að öðrum menningarheimum og snobbaðri eftirfylgni við þá !

 

Reykjavík - var sem vitað er - hálfdanskur bær fyrir fullveldis-tökuna, og menn héldu víst að eftir þau tímamót myndi borgin færast meira til þjóðarinnar, en það varð ekki. Borgin færðist fjær þjóðinni og þó að dönsk áhrif dvínuðu, stórjukust þar bresk áhrif og síðan bandarísk, eftir því sem Ameríkanar tóku alls staðar yfir áhrif Breta og kenndu þeim að hafa sig hæga !

 

Bretar höfðu ráðið öllu á Íslandi á fyrri stríðsárunum því Danir fengu ekkert við því gert. Bretar réðu jafnvel verðlagi á öllum okkar útflutningsvörum og níddust á okkur eins og öllum öðrum sem þeir gátu níðst á. Það var ekkert við þá að virða á neinn hátt. Þeir höfðu hér alvaldan fulltrúa sinn Eric Grant Cable að nafni, sem drottnaði yfir málum lands og þjóðar í þeirra þágu !

 

Arðrán Breta og yfirgangur á Íslandi á þeim tíma var kapítuli kúgunar út af fyrir sig. Og Danir sögðu ekki orð, enda lágu þeir hundflatir fyrir Bretum og óttuðust jafnframt að styggja Þjóðverja. Og alltaf þurftu innlendir ráðamenn okkar að fylgja þeirri gömlu uppskrift að sleikja upp þá útlendinga sem völtuðu yfir okkur dag hvern með algjörlega samviskulausu ráðslagi ræningjans !

 

Sumir ráðamenn lands og þjóðar allt til þessa dags, hafa aldrei séð útfyrir Reykjavík í þjóðlegu tilliti. Síðustu þrjátíu árin og ríflega það höfum við miklu frekar verið borgríki en þjóðríki. Landsbyggðin hefur allan þann tíma verið arðrænd af höfuðborginni. Miðað við tímana fyrir fullveldi var landsbyggðin komin í neyðarhlutverk Íslands en höfuðborgin í yfirgangs-hlutverk Danmerkur og þó líklega öllu verri !

 

Enginn hluti Íslands er í dag óþjóðlegri en höfuðborgin. Þar kennir núorðið margra grasa fjölþjóðlegs gróðurs og þeim fjölgar stöðugt sem ekki eru íslensk og verða sennilega aldrei íslensk. Þar er jafnvel ýmislegt illgresi farið að rótfesta sig eins og í Svíþjóð og víðar. Það mun sannast í komandi tíð þjóðinni til böls og skaða !

 

Hérlend stjórnvöld hafa aldrei verið íslensk með þeim hætti að setja þjóðarhagsmuni í forgang. Hagsmunir útlendinga hafa þar alltaf verið settir hærra og nú er svo komið, að Reykjavík er orðin hálfútlend eins og hún var hálfdönsk fyrir 1918. Höfuðborgin virðist ekki eiga neina hugarfarslega samleið með landsbyggðinni svo það eru nú tvær þjóðir í landinu – en aðeins önnur íslensk !

 

Reykjavík varð því aldrei það sem hún átti að verða og Háskóli Íslands ekki heldur. Þessi þjóðlegu virki urðu fljótt galopin fyrir öllu aðstreymi útlendra áhrifa og ekki síst þeirra sem verri þóttu. Andavaldið í borginni kom líka snemma að utan og það er ekki íslenskt. Þar mun öllum ætlað nú að nærast á óheilbrigðum graut í óþjóðlegri skál !

 

Íslendingar sem búa á landsbyggðinni finna yfirleitt til léttis þegar þeir ljúka erindum sínum í höfuðborginni og geta farið heim. Lífið í óðaþéttbýlinu á suðvesturhorninu fellur þeim fæstum að huga og hjarta. Það er sannarlega ekki í anda þess sem að var stefnt í eina tíð. Líklega er það ekki langt frá lagi sem kemur fram í vísu sem Enginn Allrason orti fyrir skömmu, á leið heim frá Reykjavík :

 

Innflytjendur undir sig

alla leggja pólitík.

Vinna í öllu aukin stig,

eiga þegar Reykjavík !