Hugleiðingar í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga !

Lýðræði virðist í augum margra, ekki síst nú á dögum, vera einhverskonar alfrjáls leikur, þar sem engin sérstök gildi eigi að ráða og menn eigi að geta átt sér vegi sem liggi til allra átta. Þeir sem líta þannig á málin virðast hugsa með sér : „Ég vil engar hugsjónir, enga ótvíræða stefnu, ekkert sem bindur, það sem skiptir máli er bara ég og mín löngun til frama !"

Svo streyma gyllingar-framboðin inn í veruleikann, Flokkur mannsins, Flokkur fólksins, Besti flokkurinn, Flokkur umbótasinna. Og nöfnin eru auðvitað sérvalin með það í huga að þau trekki sem mest. Og á næsta leyti eru vafalaust ný framboð með enn sterkari tilvísun til gæða, Flokkur Sannleikans, Flokkur réttlætisins, Velferðarflokkurinn, Flokkur Allra góðra mála  o.s.frv !

Skyldum við aldrei fá að sjá þessa fljótsprottnu framboðshópa ganga fram undir því sem kalla mætti réttari og eðlilegri nöfn fyrir þá, svo sem Flokkur tækifærissinna, Flokkur Blekkinganna, Sérhagsmunaflokkurinn, Kjötkatlamafían o.s.frv. En, nei, ónei, það  sem undir liggur í þessu verður seint afhjúpað, þó mikið og fagurt sé talað - og einkum fyrir kosningar - um að allt eigi að vera gagnsætt og uppi á borðinu !

Eitt af því sem fylgir lýðræðislegum stjórnarháttum er að fólk á að eiga rétt á því að kjósa. Þegar kosningar falla niður eins og dæmi eru til um, vegna þess að ekki hefur komið fram nema eitt framboð, þykir mörgum fúlt að fá ekki að kjósa. Það er því alveg til í dæminu að sett séu upp framboð framboðsins vegna. Það er að segja, ekki er neitt sérlega verið að stilla á stefnumál, heldur að halda í það mál - eitt og sér - að fá að kjósa !

Þetta virðist svona fyrir ýmsum svipað því og að fara á ball. Kosningar eru tilbreyting og mega ekki falla niður, fólk er að skemmta sér og vill fá að kjósa. Og ef einhver álpast til að segja: „ Bíddu, en um hvað er verið að kjósa ?" Þá getur svarið þessvegna orðið : „ Það skiptir engu máli, við eigum bara rétt á því að fá að kjósa !"

Svo það að ímynda sér bara að boðið sé upp á eitthvert val virðist vera mörgum hugstæðara en að kryfja það til mergjar hvað í framboði felst og vita hvort eitthvað sé þar á föstu byggt. Myndi margur segja að nokkur grunnhyggni fælist í slíkri afstöðu og lítil löngun til að leiðast af dómgreindarlegum forsendum.

Það er ný og gömul saga, að framgjarnt fólk sem fær ekki brautargengi í framboðsmálum eða sæti á listum sem fyrir eru, hlaupi út í það að stofna nýtt framboð, í einhverri fýlu eða óánægju með að hafa ekki fengið að komast að. Oft eru slík framboð byggð á því einu, að viðkomandi manneskja fær aðra til liðs við sig út á eigið nafn og stöðu, svo aðrir sem koma að málum hafa oftast þá einu línu til viðmiðunar að  - „ fylgja foringjanum" !

Og stundum og reyndar oftast eru nú slíkir foringjar með þeim hætti að þeir verða engir burðarásar lýðræðisins í ljósi reynslunnar, þótt flöggin hafi verið fögur í byrjun og margt fallegt sagt. En sjálfskipuð forusta er heldur ekki fyrirbæri sem lyft er upp af fólkinu í krafti einhverra réttlætismála eða heilbrigðrar baráttusóknar í þágu fjöldans. Það er oftast gamla viðmiðið eitt á ferð, að einhver vill hlaða undir sjálfan sig, og telur sig hafa orðið afskiptan þegar jólagjöfum var síðast úthlutað !

Þegar raunverulegt val er ekki fyrir hendi, þegar hráskinnaleikur einn er í gangi, á fólk alltaf það val að mæta á kjörstað og skila auðu. Þá má segja að kjósendur virði hinar lýðræðislegu leikreglur, en segi með auðu atkvæði sínu  - ég verð að skila auðu vegna þess að ég tel að ekkert það sé í boði sem ég get treyst og trúað til góðrar framgöngu. Það hefur sinn tilgang að kynna þá afstöðu. Autt atkvæði segir nefnilega sína sögu. Það segir að viðkomandi kjósandi telji ekki boðið upp á neitt sem hægt sé að kjósa. Þá er það kannski svona eins og einu sinni var sagt „ nú eru úlfshalar einir á króki" og fyrir mér er valið ekki neitt !

Lýðræði viljum við öll vafalaust hafa, en birtingarmyndir lýðræðisins geta verið mjög mismunandi og sumar hreint ekki geðfelldar. Það er til dæmis þekkt á okkar landi í sveitarstjórnarkosningum að efstu menn á listum eru oft og iðulega starfsmenn sveitarfélaga, jafnvel forustufólk í verklegum rekstri sveitarfélagsins, allra handa stjórar. Mér hugnast ekki að fólk í slíkum stöðum séu sínir eigin yfirmenn, enda tel ég að hagsmunagæslan sé þar komin yfir eðlileg mörk. Einn ágætur einkaframtaksmaður sagði mér fyrir nokkru, að hann hefði sagt við einn slíkan : „Þú ert ekki bara báðum megin við borðið í þessu máli, þú ert allt í kringum borðið !"

Spilling er ekki einfalt mál. Menn í valdastöðum vefjast oft inn í ranga hluti hægt og sígandi, og brátt er svo komið að þeir sjá ekki lengur hvað staða þeirra er orðin óeðlileg og fara að verja það sem þeir hefðu nokkrum árum áður talið óverjandi.

Samfélag manna þarf að byggja á sáttmála um að haldið sé vel utan um öll þau mál sem snerta sameiginlega velferð. Þar er traust grundvallaratriði, og enginn ætti að kjósa sér fulltrúa í almannakjöri nema á þeim forsendum að trúa því að viðkomandi manni sé treystandi til að inna þær skyldur af hendi á forsvaranlegan hátt sem hann er að sækjast eftir að takast á hendur.

„Eftir höfðinu dansa limirnir" segir spakmælið og samfélag sem býr við forustu sem ekki er sátt um eða skortir heilbrigðan stuðning fjöldans, mun alltaf finna það á eigin gengi og innri móral að eitthvað er ekki eins og það þyrfti að vera.

Raunverulegt lýðræðislegt VAL þarf því að koma til, svo hægt sé að tryggja sem best samfélagslega sátt og að fólk geti fundið og sannreynt í málum að ekki sé verið að hygla einhverjum á kostnað annarra og skekkja heilbrigð viðmið. Ef réttsýni og sanngirni ræður ferð í samfélagsmálum þurfa menn sem þar eru við stjórn ekki að hafa áhyggjur af stuðningi fólksins, hann verður þá sjálfkrafa fyrir hendi í krafti þess trausts sem skapað hefur verið !