Enn einn verjandi Hallgerðar langbrókar !

Guðni Ágústsson heitir maður sem er stundum býsna upphafinn í máli og framgöngu, en stundum sagður skemmtilegur. Ekki veit ég neitt um það hversu skemmtilegur hann er, en meðan hann var valdamaður í Framsóknarflokknum og ráðherra í þeim ríkisstjórnum sem byggðu upp forsendurnar fyrir efnahagshrunið, fannst mér löngum sem maðurinn væri frekar að leika skemmtikraft en að vera ábyrgur stjórnmálamaður.

Í þeirri stöðu sem hann var, fannst mér þjóðinni löngum meiri þörf á því að hann stæði í Framsóknarlappirnar gegn íhaldsþjónkun Halldórs og Valgerðar, en til þess hefur hann líklega aldrei haft þann slagkraft sem þurfti.

Oftast fóru því meint skemmtilegheit mannsins að mestu framhjá mér sem slík, en nógir virtust samt vera til sem vildu fullvissa manninn um að hann væri virkilega skemmtilegur. Það virðist hafa gert það að verkum að hann varð nokkuð snemma afskaplega sannfærður um eigið ágæti og oft dettur manni í hug véfréttin í Delí þegar Guðni lætur í sér heyra.

Nú hefur þessi umræddi maður sent frá sér bók sem heitir Hallgerður. Hún er víst einhverskonar syndaaflausnar-samantekt um Hallgerði Höskuldsdóttur Dala-Kollssonar, en Guðni segir það ljóst að hún hafi - í gegnum aldirnar - legið óbætt hjá garði. En er það allskostar rétt að svo sé ?

Það hafa nefnilega margir tekið að sér að verja Hallgerði á ýmsum tímum og rithöfundurinn Friðrik Á. Brekkan skrifaði til dæmis heila sögu um hana sem heitir Drottningarkyn. Árið 1903 flutti Þorvaldur nokkur Guðmundsson fyrirlestur í Reykjavík um Hallgerði og varði hana, en hann var þekktur maður á þeim tíma og flutti marga fyrirlestra þar sem hann kom fram með skýringar á ýmsu varðandi söguleg mál sem þóttu varpa nýju ljósi á margt. Haraldur Eyjólfsson bóndi í Gautsdal skrifaði greinarkorn til varnar Hallgerði í Húnavökuritið 1979 og svo mætti lengi telja.

Svo Hallgerður hefur nú kannski ekki legið svo óbætt hjá garði, sem Guðni vill vera láta, en kjarni málsins er þó sá að það breytir enginn mynd þeirri sem gefin er af henni í Njálu. En ef við viljum gefa okkur að hinn ókunni höfundur sögunnar hafi viljað sverta Hallgerði umfram réttar forsendur af einhverjum ástæðum og þar með fylgt röngum línum, getum við líka spurt okkur hver sé trúverðugleiki sögunnar yfir höfuð ? Verið gæti að söguskoðun af því tagi, sem rifi niður heildarmynd Njálu, eyðilegði fleira en unnt væri að bæta !

Nú er það svo að ferill manna og orðstír fylgir þeim lifandi sem dauðum. Það hafa margar manneskjur orðið alræmdar í Íslandssögunni fyrir afbrot og ódáðir og ef Guðni Ágústsson ætlar að taka alla þá fyrir sem hafa að sumra áliti „legið óbættir hjá garði“ af þeim sökum, er hann líklega með bók sinni um Hallgerði að skapa upphaf að býsna stórum bókaflokki !

Hann þarf til dæmis ekki að fara út úr Njálu fyrsta kastið. Hann getur skrifað bók um Mörð Valgarðsson eða Valgarð gráa, Þorgeir Starkaðarson eða Hrapp Örgumleiðason eða jafnvel Grana Gunnarsson. Í öðrum fornsögum okkar getur hann svo fundið menn eins og Þorbjörn öngul, Hænsna Þóri, Þórólf bægifót og fullt af sambærilegum persónum sem hann gæti talið að skrifað hafi verið illa um í þessum sögum – að ósekju. Kannski að Guðni verði sjálfskipaður verjandi þeirra allra og kannski að hann sé manna hæfastur til þess að taka það að sér ?

Svo getur hann tekið fyrir seinni tíma menn, Gissur Þorvaldsson, Þorvald Vatnsfirðing, Jón skráveifu Guttormsson, Axlar Björn og Svein skotta, svo einhverjir séu nefndir. Það liggja ábyggilega fjöldamargir „óbættir hjá garði“ samkvæmt formúlu Guðna og það í gervallri Íslandssögunni. En það er hinsvegar nokkuð ljóst að í flestum tilfellum er ástæðan fyrir umsögnum um sögupersónur ósköp einföld eins og segir hér að framan, - orðstír manna og gerðir fylgja þeim dauðum sem lifandi !

Það sem ég er hinsvegar nokkuð hissa á, er hversvegna maður eins og Guðni, sem lifir trúlega í notalegum veruleika, á skítsæmilegum ráðherra-eftirlaunum, er að pæla í þessum hlutum og tala um að rétta hlut einhvers sem liggur - að hans mati - óbættur hjá garði, og það eftir þúsund ár !

Af hverju skyldi maður sem tengist að hluta ábyrgðarmálum efnahagshrunsins, vera svo fullur samúðar í garð einhverrar manneskju frá liðinni tíð, sem reyndist að öllum líkindum sér og sínum heldur illa á sinni lífsleið ?

Af hverju fer hann svo langt að skrifa bók til að verja slíka manneskju á þeim forsendum að sagan hafi dæmt hana of hart ? Er ekkert málefni nærtækara þessum fyrrverandi ráðherra, til dæmis örlög allra þeirra sem liggja óbættir hjá garði vegna afleiðinga efnahagshrunsins og afglapa stjórnmálaforustunnar í landinu – segjum síðastliðin tuttugu ár eða svo ? Er þar ekki ýmislegt sem mætti skoða og krefjast réttlætis fyrir ?

Er það einhver samkennd sem liggur að baki þessum bókarskrifum, – samkennd sem nær yfir aldahaf, - er viðkomandi kannski að segja um leið með sinni túlkun á málunum eitthvað í eftirfarandi dúr – „ég hef nú sjálfur reynt þetta, ég hef verið rægður og misskilinn, orðið fyrir sögulegu einelti og pólitískum hrakningum, og þó gerði ég eiginlega aldrei neitt af mér !“

Er þetta sem sagt einhverskonar yfirfærð meining í þá átt að biðja um skilning varðandi ýmsa feila á ferlinum og kannski þá helst meintan ábyrgðarskort á fyrirhrunsárunum ?

Það er að minnsta kosti augljóst að sumir verða víst að vera eins og þeir eru, því þeim er sýnilega ógerlegt að fara úr því fasta hlutverki sem þeir hafa lengi leikið - sjálfum sér til dýrðar :

Guðni sæll á sviðinu

sönnum skákar trúðum.

Langbrókar í liðinu

lætur hann vaða á súðum !