Brot úr Íslandssögu !

 

Því miður virðist svo komið að hroki sé orðinn að meiriháttar dyggð í hugarheimi býsna margra Íslendinga. Það er nú ekki ýkja langt síðan hér á landi var sultur og seyra og allsleysi víða í ranni. Þá varð lunginn af landsfólkinu að berjast við fátæktina hörðum höndum allar stundir og þó dugði sú barátta ekki til að tryggja afar nægjusömu fólki nauðþurftir !

 

Í Reykjavík var eymdin slík, á þeim stað sem nú er höfuðvígi hrokagikkja landsins, að það þurfti að safna fé um allt land veturinn 1876-1877 handa íbúum þar og öðrum innnesjabúum við Faxaflóa. Það var nú ekki burðugra upplitið á almennum lífskjörum í höfuðstaðnum þá. Menn voru nánast að deyja þar úr hungri !

 

Frá þeim tíma er líklega hin öfugsnúna kenning um að landsbyggðin lifi á höfuðborginni !

 

Skömmu áður hafði 1000 ára afmæli Íslands byggðar verið haldið hátíðlegt og töluverðum fjármunum verið varið til hégómans, enda var þar fyrst og fremst um að ræða hátíð broddborgaranna og danadindlanna. Þeir vildu fá sitt úr landssjóði. Og þetta var náttúrulega löngu áður en arðránið í landinu fór að hygla höfuðstaðnum í öllu á kostnað landsbyggðarinnar !

 

Árið 1890 bjuggu 88,9% landsmanna í sveitum en aðeins 11,1% í kaupstöðum og verslunarstöðum. Árið 1901 eru sambærilegar tölur 80,2% á móti 19,8% og 1910 eru þær 67,8% og 32,2%. Miklar breytingar voru að verða við myndun þéttbýlisstaða, en samt var fátæktin á þeim stöðum voðaleg framan af og allsleysið ólýsanlegt !

 

Fólkið flýði úr yfirfullum sveitunum út að sjónum. Þar var hægt að lifa ef einhver bátskel fékkst. Þá var veiðin öllum frjáls en það er löngu liðin tíð. Kvótakerfið hefur séð til þess að sérhagsmunirnir drottna þar að mestu eins og víðar !

 

Sveitarhöfðingjarnir sem voru að missa fólkið burt sáu fram á að arðráns-möguleikar þeirra fóru hraðminnkandi. Heiðakotin voru ekki lengur setin. Þeir og fylgifiskar þeirra töluðu um iðjuleysi og ómennsku fólksins sem legði grunninn að ævilangri vesalmennsku þess, og slík orð og önnur ámóta áttu greiða leið í þingskjöl á þessum árum og vitna um beiskju gömlu kúgaranna. En gróðapungar vaxandi borgarastéttar sáu stöðuna hinsvegar þveröfuga og hlökkuðu eins og hrafnar yfir sínum arðránsmöguleikum sem margfölduðust á sama tíma !

 

Og nýir kúgarar tóku vissulega við. Saga hins viðtakandi arðráns er víða til og það í fjölbreyttum myndum og hver sem er getur kynnt sér hana. Réttarstaða alþýðunnar var lítil sem engin því engin yfirvöld voru í raun að hugsa um almannahag. Séra Jónarnir og aðrir af því tagi gengu alls staðar fyrir. Það er hægri hefðin !

 

Fardagaárið 1901-1902 leituðu 7,8% landsmanna til sveitarinnar vegna fátæktar og þá voru landsmenn 78.470 svo að sveitarlimirnir voru á sjöunda þúsund talsins.

Þeir voru yfirleitt boðnir upp og sá sem bauð lægst hreppti sinn þræl á kostakjörum. Þar var líka aðbúðin oftast verst og sumir dóu af afleiðingum þess hvernig níðst var á þeim. Það vantaði ekki þrælahaldara á Íslandi þá frekar en endranær. Manni verður óglatt að hugsa til þess hvernig farið var með fólk hér áður fyrr !

 

En svo hófst verkalýðsbaráttan og smátt og smátt tókst að kenna verkafólki að ganga upprétt. En það tók langan tíma og kostaði miklar fórnir. Það var samt margsinnis reynt að kúga fólk aftur ofan í sama gamla eymdarfarið og ekki síst í kreppunni eftir 1930. En þá var fólk búið að læra það að standa saman um rétt sinn og gaf sig ekki, en þeim lærdómi hafa flestir glatað nú til dags. Nú hafa nefnilega svo til allir áhyggjur af eignum sínum því flestir eiga eitthvað í dag og hugsa bara um sitt, en þegar fólk átti ekki neitt stóð það saman !

 

Sérhagsmunaveiran getur sýkt ótrúlegasta fólk og gert það sálarlega andstyggilegt !

 

Við Íslendingar höfum lengstum verið merktir því óláni að hafa aldrei haft sómasamleg stjórnvöld. Fjármálastjórn í landinu hefur til dæmis aldrei verið til með þjóðlegum og ábyrgum hætti. Það sem ég vil kalla sérhagsmunasvínarí hefur þar alla tíð setið í fyrirrúmi og ekkert er þar á betri vegi nú nema síður sé !

 

Og nú er verið að halda upp á 100 ára fullveldi þjóðarinnar sem hefur þó eiginlega aldrei verið til í raun. Hátíðauppákomur eru í gangi og verða víða á árinu sem munu líklega kosta meira í heild en launabætur lífsnauðsynlegra ljósmæðra landsins !

 

Við þurfum svo sem ekki að halda upp á mikið, við höfum allan þennan fullveldistíma verið lítið annað en fylgirakkar erlendra ríkja, fyrst Danmerkur, svo Bretlands og síðast Bandaríkjanna. Og í gegnum það höfum við auðvitað tilheyrt Nató - hinu háheilaga varnarbandalagi vestrænna ríkja. Fyrir það vildu og vilja margir öllum þjóðréttindum fórna, landhelginni sem öðru. Sérhvert ríkisstjórnarhöfuð beygir þar kné sín og auðsýnir þar dýpstu lotningu sína, sem sýnd er þá í hvívetna. Sú tilbeiðsla hefur sannast fram á þennan dag !

 

Mikið vildi ég að fullveldið hefði verið ekta og að við Íslendingar hefðum haft þann manndóm í okkur að halda okkur utan við allar þjóðadeilur og stórveldapólitík eins og yfirlýst hlutleysi í upphafi átti að tryggja. En þeirri stefnu var fljótlega spillt og enn sem fyrr virðast fornu handritin fyrst og fremst vera okkur til gildis sem þjóð, – þó þau séu enn að hálfu leyti eða meira í eigu og höndum dana !

 

En þrátt fyrir þá aumu stöðu og annað sem áfátt er, berjum við okkur á brjóst alla daga og belgjum okkur út, þykjumst nánast vera nafli allrar tilveru, eins og þegar við ætluðum hérna um árið að taka yfir fjármál heimsins. En ósköp kollótt verður nú birtingarmyndin, þegar mikilmennskubrjálæðið breiðir sig yfir minnimáttarkenndina, sem náttúrulega er fyrst og fremst ráðandi í þjóðarsálinni þegar allt kemur til alls !

 

,,Miklir menn erum við, Hrólfur minn !”