Stórir Kanar og litlir bretar !

 Árið 1945 var tímamótaár í heimssögunni á margan hátt. Eitt af því sem var endanlega fullbókað af veruleikanum á því atburðaríka ári, stimplað og staðfest, var að Stór-Bretinn var liðinn undir lok og Stór-Kaninn tekinn við !

Allar götur síðan hefur bretinn verið slík undirlægja Kanans að það er með ólíkindum miðað við þá sögu sem fortíðin geymir. Í Súezdeilunni 1956 kom þetta til dæmis skýrt í ljós þegar Kaninn skipaði bretum og frökkum að hundskast heim frá Egyptalands-ævintýrinu, annars yrði krafist greiðslu á öllum skuldum þeirra við Bandaríkin, og forustumenn þessara gömlu stórvelda Evrópu lögðu niður skottið og skömmuðust heim. Forsætisráðherrar beggja landanna neyddust til að segja af sér og þessi gömlu yfirgangsríki voru þannig beygð í duftið. Eftir það var enganveginn hægt að setja stóran staf við breta og frakka þegar Kaninn  var annarsvegar. Eggið sem klaktist út 1776 var farið að ráðskast heldur betur með hænumömmu !

En það byrjaði alvarlega að gefa á byrðing breska heimsveldisins þegar í fyrri heimsstyrjöld, því þá þegar voru Bandaríkjamenn komnir á bullandi sóknarsiglingu á kostnað breskra áhrifa víða um heim.  Kanar stækkuðu og bretar minnkuðu !

Winston Churchill horfði til dæmis manna mest breskra forsætisráðherra vestur um haf og þurfti margs við. Hann var alla tíð maður margra hliða og satt best að segja ekki sérlega geðfelldur persónuleiki. Hefði hann hrokkið upp af, segjum 1938, hefði hann áreiðanlega fengið þau eftirmæli að hann hafi verið algjörlega misheppnaður stjórnmálamaður. En stríðið bjargaði honum og gerði hann að goðsögn í lifanda lífi. En hversvegna varð Churchill eftirmaður Chamberlains, maður sem var eiginlega búinn að vera utangátta í breska íhaldsflokknum um nokkurt skeið og litinn hornauga af þeim sem með forustu flokksins höfðu að gera ?  Jú, stjórnarstefnan sem fylgt hafði verið, hafði beðið algert skipbrot eftir Munchen-samningana, og allir forustumenn flokksins voru þar með einum eða öðrum hætti samsekir.

Það mistókst að beina Þýskalandi til stríðs í austri, gegn Sovétríkjunum, eins og því hafði verið ætlað að gera, því Hitler lét auðvitað ekki lengi að stjórn. Þau vestrænu öfl sem pumpuðu hann upp, Montague Norman og Englandsbankaklíkan, Sir Henry Deterding, Vickers/Armstrong hringurinn og Schneider-Creuzot hringurinn, Henry Ford og aðrir sem höfðu lagt fé til stefnunnar „Drang Nach Osten," stóðu fyrr en varði eins og glópar og höfðu verið hafðir að fíflum af nazistastjórninni. Hitler vildi fyrst af öllu gera upp við Frakkland !

Churchill hafði gagnrýnt þessa „vináttustefnu við Hitler", því þótt hann hafi alltaf verið hræddur við „rauðu hættuna" sem svo var kölluð og löngum varað við henni, var hann eini þekkti breski stjórnmálamaðurinn til hægri sem virtist gera sér ljósa grein fyrir hvítu hættunni sem var að hlaða sig upp í Þýskalandi.

Hann hafði ítrekað varað við Hitler og þegar íhaldsflokkurinn var búinn að verða sér til skammar með undanlátsseminni við nazista, var engum hægt að tjalda til forustu nema honum. Eitthvað var að vísu reynt að ota Halifax lávarði fram, en hann tók sjálfur af skarið með það að gefa ekki kost á sér. Svo „ nú var úlfshali einn á króki" eins og segir í gömlum íslenskum bókum um það þegar fárra kosta er völ.

En Churchill stóð óneitanlega fast í lappirnar sem stríðsleiðtogi og landar hans kunnu vissulega að meta hann á sinn hátt. En breska þjóðin sýndi samt einn mesta lýðræðisþroska sem nokkur þjóð hefur sýnt, þegar hún afsagði hann í kosningunum árið 1945. Breskir kjósendur vissu að bestu kostir karlsins höfðu nýst vel í stríðinu og komið þjóðinni að góðu gagni, en þeir höfðu ekki áhuga á því að láta gamla brýnið stjórna að stríðinu loknu. Enda sýndi það sig í ræðunni í Fulton í Missouri 1946, að Churchill var enn sami gaurinn og hann hafði verið fyrir stríð og hafði lítið lært til friðar. Hann hefði þessvegna verið til í krossferð gegn „rauðu hættunni" strax í stríðslok ef því hefði verið að skipta. Hann átti ólíkt meira sameiginlegt með Truman en Roosevelt !

Í augum margra var Churchill þó ímynd breskrar seiglu og breskra kosta, en það gleymist mörgum og sumir vita það hreint ekki, að hann var ekki breti nema að hálfu. Móðir hans var amerísk svo Churchill hinn mikli breti, var í raun hálfur kani ! Síðan 1945 hafa líka flestir bretar virst vera hálfir Bandaríkjamenn og sá helmingur þeirra sem virðist  bandarískur hefur sjáanlega ráðið allri ferð.

Allir forsætisráðherrar breta hafa verið 100% bandarískar undirlægjur frá 1945 að þeim meðtöldum sem núna situr. En það hlægilegasta við þessa föstu stöðu, er að bretinn er enn í dag að leika sig stóran, eins og ekkert hafi breyst. En hann er sannarlega hvorki stór í dag né sjálfstæður sem slíkur !

Og það grátbroslegasta er -  að eina konan sem gegnt hefur forsætisráðherra-embættinu hjá bretum, reyndist í því starfi öllum körlunum hrokafyllri og þóttist jafnan tala fyrir mikið stórveldi. Líklega hefur hún meira að segja talið sig prívat og persónulega vera stórveldi út af fyrir sig og sumir trúðu því líka, enda eru  hannesar af því tagi út um allar jarðir. En blekkingar eru ekki staðreyndir og staðreyndin er að Kaninn er Stóri aðilinn en bretinn sá litli !

Litlabretland er því nú á dögum bara fjarstýrt peð í höndum Stór-Kanans og hefur verið það allar götur frá 1945. Það er þannig heill mannsaldur, síðan Stóra-Bretland lagðist af sem slíkt og farið hefur fé betra !

Þungamiðja heimsmálanna er að færast á nýjar stöðvar. Kínverjar virðast endanlega hafa náð vopnum sínum eftir arðrán og kúgun fyrri tíma og fátt virðist hamla þeim nú um stundir, Indland er öflugt ríki á sinn hátt og fleiri ríki hafa mikla vaxtarmöguleika til valda og áhrifa í náinni framtíð. Enginn veit í raun enn hvernig Rússland kemur til með að verða í komandi tíð en núverandi ástand mála þar virðist vægast sagt óstöðugt og eykur ekki bjartsýni manna á frið í veröldinni.

En það er ljóst að Bandaríkin eru í dag hnignandi heimsveldi, enda mörg ríki búin að fá sig fullsödd af langtíma yfirgangi þeirra og sætta sig ekki lengur við algjört forræði þeirra eins og bretinn. Auk þess er bandaríska ríkið skuldum vafið og ef það þyrfti að greiða Kínverjum fyrirvaralítið allt sem það skuldar þeim, gæti verið að Stór-Kaninn lenti í svipuðum vanda og bretar og frakkar í Súez-deilunni forðum og yrði jafnvel eftir það lítill kani ?

Heimsveldi koma og fara, það segir mannkynssagan okkur. Sovétríkin hafa hrunið á okkar dögum og í fyllingu tímans munu Bandaríkin hrynja líka - og líklegast einnig af innanskömm !

Þá verður þessi veröld trúlega enn erfiðari heimur fyrir þá sem þá verða athvarfs og öryggislausir, eftir að hafa leikið sig stóra í skjóli sem horfið er. Ýmsa mætti svo sem staðsetja í þeim hópi, en eitt er víst að þar verður litla breta helst að finna í breyttum heimi framtíðarinnar !