UM MENNINGARSTRAUMA NÚTÍMANS

Í gamla daga var talað um menningu með mismunandi blæbrigðum en yfirleitt á þjóðlegum nótum. Gullaldarmenning var þá nokkurskonar hástig þess sem náðst hafði í menningarsókn, svo var talað um bændamenningu og ýmsar aðrar greinar okkar norrænu þjóðmenningar. Allt var þetta hið besta mál – eða þótti það þá.

Enginn talaði þá um að menning gæti ekki þróast upp úr mannlífi í torfkofum, enda lá þá fyrir að flestir menningarpostularnir voru einmitt fæddir í slíkum húsakynnum og töldu sig ekki verri menn fyrir það. Það var ekki fyrr en löngu seinna sem menn fóru að vera svo fínir í menningunni, að þeir fóru að kenna  hugsunarhátt fyrri menningarforkólfa við torfkofa og skilgreina hann sem andmenningarlegt fyrirbæri. Þá voru menningarvitarnir líka komnir út úr sjálfum sér og farnir að sjá hástig allrar menningar í eftirlíkingum erlendis frá.

En þessi fína menning sem þolir ekki tenginguna við torfið, hið aldagamla íslenska byggingarefni, er svo sem ekkert fín þegar allt kemur til alls.

Fyrst voru settir undir hana danskir skór og þótti hún þá um tíma ósköp elegant og flott. En sú uppfærsla dugði ekki til lengdar. Þá voru dregnir fram breskir dátabúningar með súputeningum frá London og sú menningarútfærsla átti að virka vel og lengi, en  skömmu síðar var ameríski draumurinn farinn að ganga um í ljósum logum í Reykjavík, í stimpluðum Washington stíl. Þar með varð breska menningarsúpan að amerískum kokkteil.

Nú síðast er svo farið að lofsyngja hina einu og sönnu stórevrópsku menningarheild, sem á andlegt lögheimili í Brussell.

Það er svo sem ekki boðið upp á lítið og hvernig á örfámenn eyþjóð út í Ballarhafi að skilja allt þetta menningarframboð, sem þar að auki er auðvitað svo hátt upphafið yfir allan torfkofa-hugsunarhátt, að þar skilja sólkerfi á milli.

Það þarf víst ekki neinn að vera hissa á því að fjölhyggjumenn í menningarpólitík hafi almennt þá skoðun að torfkofa-hugsunarháttur  sé séríslenskt vandræðamál og sem slíkt afskaplega hvimleitt fyrirbæri.

Margir Íslendingar virðast satt að segja í hreinustu vandræðum með að átta sig á öllum þessum fjölbreyttu menningarstraumum nútímans, þeir renna í svo margar áttir, að það sækir allt að því ómenningarlegur svimi að þeim sem vilja eltast við þá alla. Menningarlegir valkostir eru því nánast ógnvekjandi í allri sinni dýrð nú á dögum. Og þegar fjölbreytnin er orðin svona mikill höfuðverkur fyrir marga, þá vaknar upp í huganum ein ósköp skikkanleg spurning:

Var þetta forna þjóðmenningarlega fyrirbæri sem við höfðum í höfðinu og hjartanu í gamla daga, ekki bara betra fyrirkomulag í saklausum einfaldleika sínum ?

Það skyldi þó aldrei vera !

Breytt er flestum boðum nú,
brotin niður feðratrú.
Öllum kunn er sagan sú,
sveitir tæmast, eyðast bú.

Áður hrakti skaðvæn ský,
skyldurækin, þroskahlý,
bændamenning – byggð á því
besta fari landans í.

Þjóðlegt var að vera til,
vaxta norræn gæfuskil.
Eftirtímans apaspil
ýtir mörgu í svartan hyl.

Það skyldi þó aldrei vera að við værum að sólunda arfi okkar í tálsýn hnattrænnar grautargerðar:

Kynnt er menning fest við fjöl,
fylgir áttavillu böl.
Sú mun ala kvein og kvöl
kringum líf á dauðri möl.

Engar rætur á hún hér,
annað henni vitni ber.
En þjóðleg mennt í þér og mér
þroskans besta framlag er.
............

Er ekki bara best að hafa það hugfast, að þjóðmenning er góð menning !