Um kaldastríðsmál

 

Það er bæði svo að tímarnir merkja menn og menn merkja tímana. Á þeim árum sem kennd voru við kalda stríðið, þegar risaveldin stóðu grá fyrir járnum hvort gegn öðru, urðu margir merktir af tímunum og það sennilega fyrir lífstíð.

Það var með ólíkindum hvað hægt var að telja mönnum trú um í nafni vestrænnar samvinnu til hægri handar og roðans í austri til vinstri handar.

Menn gleyptu jafnvel við lygum vitandi vits í þeirri argvítugu einfeldni að allt væri gjaldgengt fyrir málefnið og sannleikurinn þyrfti ekki alltaf að vera sagna bestur. En það málefni sem þarf að nærast á lygum til að haldast við, hlýtur að vera meinum bundið á margan hátt.

Nú hefur einn af þeim mönnum sem stýrðu nokkuð umræðu mála á tímum kalda stríðsins, gert dagbækur sínar eða hluta þeirra að lestrarefni fyrir þá sem vilja.

Þegar hefur komið í ljós að sumt af efni því sem þar hefur trúlega verið fært inn í einfeldni hugarfarsins, virðist nokkuð úr lausu lofti gripið og hefur litla staðfestingu hlotið frá þeim sem sagðir eru koma þar við sögu.

Í þessu vil ég vísa til máls varðandi mann sem mun hafa starfað á Þjóðviljanum sáluga á sínum tíma og þar af leiðandi haft nokkuð vafasaman stimpil á sér í augum postula vestrænnar samvinnu. Ef draga skal lærdóm af umræddu máli um gildi viðkomandi dagbókarfærslna, verður að segjast að miklar efasemdir hljóta að vakna varðandi þær hugsanapælingar sem þar er að finna.

Nú er það svo að tíminn líður hratt og menn sem hafa lengi staðið í flóðljósum umræðusviðsins una því kannski illa þegar aldurinn fer að skola þeim út af vellinum. Það eru því líklega mannleg viðbrögð að reyna hvað hægt er til að tolla í tengslum og halda í áhrif. En stundum reyna menn slíkt með þeim hætti að það skilar sér illa jafnt fyrir þá sjálfa og þann málstað sem þeir hafa staðið fyrir. Marktækni þeirra geldur afhroð í hugum manna og umsagnir þeirra um menn og málefni verða kannski aðeins eitthvað sem kastað er á milli manna í hálfkæringi, á grundvelli einhvers skemmtunargildis í besta falli.

Það hlýtur að vera erfitt fyrir gamla höfuðsmenn í kaldastríðs varnarsveit vestrænnar samvinnu að upplifa það að upplifun þeirra á þessum árum sé ekki talin merkilegri en raun ber vitni í samtímanum.

Sumir átta sig ekki á því að það eru komnir nýir menn inn á völlinn og leikbrögð liðins tíma eru jafnvel talin hlægileg nú til dags. Krossferðarandinn sem í þeim bjó á ekki við lengur og það þýðir ekkert að reyna að hita upp nýjan völl með gömlum áróðurslummum.

Sumir deyja fyrir tímann að sagt er, en aðrir deyja eftir tímann - lifa sjálfa sig og þá samtíð sem átti þá með húð og hári. Það er ekki á færi slíkra manna að tengja sig við allt aðra samtíð og reyna að vera þar í æðstaprests hlutverki.

Dagbókarfærslur af því tagi sem hér eru gerðar að umræðuefni eru því vafasöm sagnfræði en geta hinsvegar verið töluverður fróðleikur um hugsanagang þess sem ritar þær, ef menn hafa áhuga á að kynnast þeim viðhorfum.

Það hefur ekki vantað í ákveðnum hópum að Moggaritstjórarnir gömlu hafi verið lofsungnir fyrir að hafa opnað Morgunblaðið sem almennan umræðugrundvöll - og leyst blaðið þannig undan flokksræði og pólitísku valdi !

Ég held hinsvegar að þar sé farið nokkuð frjálslega með staðreyndir.

Það er nefnilega skýr skoðun mín, að báðir hafi þessir menn í raun verið helbláir kaldastríðsgaurar og séu það að miklu leyti enn. Þeir munu sennilega aldrei breytast eða losna úr því móti sem þeir fengu steypingu í á tímum McCarthys og hans líka.

Matthías og Styrmir opnuðu vissulega Morgunblaðið, en þeir gerðu það fyrst og fremst vegna þess að þeir sáu að það var lífsnauðsyn fyrir blaðið sjálft ef það ætti að halda velli til framtíðar. Sú ákvörðun bjargaði líklega blaðinu á sínum tíma en enn er þó ekki víst að það haldi velli til lengdar.

Ritstjórarnir voru fyrst og fremst að bjarga blaðinu, vinnu sinni og annarra og reyna um leið að halda áfram í þau miklu áhrif sem Morgunblaðið óneitanlega hafði haft. Tímarnir voru breyttir, heimurinn var orðinn annar og aðstæður kröfðust aðlögunar.

Ég hygg að innst inni myndu þeir Matthías og Styrmir báðir helst óska þess að blaðið gæti áfram verið jafn rígbundið Sjálfstæðisflokknum og það var í gamla daga - en það var einfaldlega ekki hægt að reka það þannig lengur  - og það sáu þeir þó blindir væru á margt.

Það gæti vissulega verið fróðlegt að fá að sjá dagbókarfærslur frá Styrmi Gunnarssyni og bera þær saman við lýsingar Matthíasar Johannessen þar sem það á við.

En ég hef hingað til lifað við það að þekkja lítið til Matthíasar og get vel hugsað mér að halda því áfram. Hvernig hann lýsir atburðarás í liðnum tíma getur enganveginn orðið mér trúverðugt mál eða hugstætt.

En ég hef haft nokkur samskipti við Styrmi og tel honum ýmislegt til gildis í gegnum þau kynni, en seint hygg ég að ég muni taka gildar atburðalýsingar hans frá tímum liðinnar stjórnmálasögu. Það skilur einfaldlega of mikið á milli skoðana okkar til að traust geti skapast í þeim farvegi.

En eins og ég hef sagt hér að framan, ef einhverjir finna eitthvað skemmtunargildi í einnota umbúðalýsingum tiltekinnar atburðarásar, er ekkert við það að athuga.

Hver og einn velur sér þá afþreyingu sem hann telur við sitt hæfi og í sumum tilfellum getur - eins og dæmin sanna - verið um nauðaómerkilega afþreyingu að ræða.