Kvöldstund með Lincoln - eða þannig !

Allir eiga sér drauma og þannig á það líka að vera. Ég hef stundum velt því fyrir mér hvað það gæti verið fróðlegt ef ég gæti setið eina kvöldstund að spjalli með Abraham Lincoln ! Nú gæti ég svo sem vel hugsað mér að geta hlustað á fleiri stórmenni Sögunnar, sem átt hafa merkan og manneskjulegan feril, segja frá ýmsu og skýra frá því hversvegna þetta og hitt fór eins og það fór eða hvernig það hefði átt að fara. En það er sérstök ástæða fyrir því að ég nefni Lincoln. Hann var nefnilega ekki bara mikill Bandaríkjamaður heldur líka mikill maður. Þetta tvennt þarf því miður ekki að fara saman og hefur heimurinn að mörgu leyti goldið þess misræmis á margan hátt, ekki síst síðustu áratugina.

Abraham Lincoln hugsaði langt. Hann lærði vel af því liðna, sá öðrum betur þjóðlegar þarfir líðandi stunda og hugleiddi ókominn tíma. Í ýmsum ræðum varaði hann við ýmsu sem hættulegt væri fyrir Bandaríkin og þær hugsjónir sem voru grunnurinn undir stofnun ríkisins. Og í því sambandi má ekki gleyma því að stofnun Bandaríkjanna vakti á sínum tíma gífurlegar vonir um manneskjulegri heim, enda  frumherjarnir margir hverjir afburðamenn að hugsjónum og manngöfgi.

Norðurríkin sigruðu Suðurríkin í borgarastyrjöldinni en stefna Lincolns fékk ekki að ráða gagnvart hinum sigruðu uppreisnarmönnum. Hann vildi binda um sárin og sameina þjóðina aftur í nafni góðra gilda, en framganga herstjóra sambandsstjórnarinnar næstu 12 árin eða svo í Suðurríkjunum var oftast með þeim hætti að ný sár urðu til. Eins og ég hef oft komið inn á áður, fengu bandarískir ráðamenn í fyrsta skipti verulegt nýlendubragð í munninn þá og siðspillingar-þættir stríðsáranna margfölduðu sig á komandi tímum.

Lincoln sagði nokkru áður en hann var myrtur: „ Ég sé í framtíðinni kreppu nálgast, sem ég óttast og veldur mér áhyggjum um öryggi lands míns. Voldug auðfélög hafa risið upp í kjölfar styrjaldarinnar; tímabil spillingarinnar á æðstu stöðum landsins mun af því leiða og peningavaldið í landinu mun reyna að lengja drottnunartímabil sitt með því að auka sér í vil hleypidóma fólksins, þangað til allur auður hefur safnast á fáar hendur og lýðveldið er eyðilagt. Mig uggir nú meir um öryggi lands míns en nokkru sinni fyrr, jafnvel meir en þegar styrjöldin var verst !"

Og þessi sýn Lincolns á hættuna sem fyrirbúin var lýðræði Bandaríkjanna varð að ísköldum veruleika á þeim árum sem í hönd fóru. Auðvald Bandaríkjanna talaði fjálglega um lýðræði og frelsi meðan það tróð þetta sama lýðræði undir fótum og afneitaði hugsjónum Jeffersons og Lincolns. Í stað þeirra setti það sinn eigin umskipting  - amerísku Mammonsútfærsluna, íklædda einræði peningavaldsins !

Og ef ég hefði möguleika á kvöldspjalli við Abraham Lincoln myndi ég að sjálfsögðu vilja ræða þessi mál. Ég myndi spyrja hann að því hvað honum fyndist um Bandaríkin í dag og hvernig honum líkaði framganga þeirra allar götur frá 1865 ? Og ég er ekki í neinum vafa um það að hann myndi ræða þau mál, gripinn af þungum harmi, því það sem hann óttaðist mest kom fljótt fram og eyðilagði allt það besta við lýðveldið sem hann unni svo heitt.

Það sjá það líklega flestir í dag að Bandaríkjamenn búa ekki lengur við það stjórnarfyrirkomulag sem Lincoln kallaði í ávarpi sínu í Gettisburg, „Government of the people, by the people and for the people". Þeir búa við „Government of the Big Business, by the Almighty money power and for the Consuming Capitalism !" Þeir búa við áskapaða afskræmingu lýðræðis og stjórnarfarslegs ábyrgðarleysis, eins og sést best á ástandinu vestra í dag. „Hið mikla Marshallhjálparríki" er skuldum vafið í dag, ekki síst vegna þess  að það hefur lengi verið mergsogið af eigin þegnum - þeim ríkustu. Fjármagnið hefur flætt án afláts frá ríkinu til auðhringanna og allra handa græðgisvæðingarreksturs og nú er nánast sjóðþurrð í Washington.

Það var eiginlega miskunnsamur örlagadómur sem réði því að Abraham Lincoln var ráðinn af dögum í stríðslok 1865. Það var nefnilega enginn staður fyrir mann eins og hann í stjórnkerfi Bandaríkjanna eftir stríðið. Hann var hrifinn burt eftir að hann hafði unnið sitt verk og því meta Bandaríkin hann sem eitt sitt mesta mikilmenni í dag. Hefði hann hinsvegar lifað lengur, hefði hann verið eyðilagður af því sama bákni sem heiðrar nafn hans í dag, sér til framdráttar, en virðir ákaflega lítils þær hugsjónir sem hann lifði fyrir og dó fyrir. Bandaríkin eru í dag heltekin þeirri uppdráttarsýki sem hefur valdið hruni flestra stórvelda Sögunnar ; ég held að þau eigi sér tæplega viðreisnarvon úr þessu.

Hefðum við Lincoln getað rætt þessi mál eina kvöldstund eða svo, þætti mér ekki ólíklegt að við hefðum orðið sammála um að orsakir leiði til afleiðinga, sáning til uppskeru og að Bandaríkin hafi fyllt mæli misgjörða sinna með langtíma hnattrænu ofríkisframferði sínu. Syndagjaldatíminn er þar einn eftir !