Mælska Vilmorins !

Ég hef alltaf verið nokkuð hrifinn af ýmsum bókum Rafaels Sabatinis. Sem unglingi fannst mér mjög gaman að lesa bækurnar Víkingurinn, Sægammurinn, Sendiboði drottningarinnar, Launsonurinn, Hefnd, Hetjan hennar, Ástin sigrar og Foringinn !

Launsonurinn hefur til að mynda alltaf verið í nokkru uppáhaldi hjá mér. Sagan hefst í aðdraganda frönsku byltingarinnar. Aðalsöguhetjan er kaldhæðinn ungur maður sem lifir eiginlega milli þils og veggja stéttarlega séð. En svo er besti vinur hans Philippe Vilmorin, prestlærður hugsjónamaður, drepinn af háttsettum aðalsmanni, sem taldi sig þurfa að þagga niður í honum vegna mælsku hans. Vilmorin var að tala máli lágstéttanna, hann var að tala um almenn mannréttindi sem markgreifi La Tour d´Azyr var hreint ekki tilbúinn að viðurkenna. Það varð því að  þagga niður í slíkum manni !

Og Vilmorin var hrakinn út í að heyja vonlaust einvígi, ungur prestlingur gegn einum færasta einvígismanni Frakklands á þeim tíma, sem stakk hann náttúrulega á hol og drap hann eins og hann væri að vinna sérstakt þarfa og skylduverk. Og það má alveg hafa það í huga, að þeir voru margir sem voru myrtir á svipaðan hátt og Vilmorin áður en lýðfrelsi fór að þekkjast í núverandi mynd.

Ég man hvað mér fannst það koma vel á vonda þegar söguhetjan, André Louis,  fór að koma fram sem riddari þriðju stéttarinnar, og vann á einvígismönnum aðalsins með þeirra eigin hætti. Aðalsmennirnir héldu að þeir væru bara að þagga niður í andstæðingi sem kynni ekki að halda á sverði, en komust að raun um að ætlað fórnarlamb var í rauninni ljón. Þeir féllu á eigin bragði og hlutu makleg málagjöld.

Það er margt athyglisvert í þessari bók og samræðulistin víða mjög skemmtileg aflestrar. En samt fellur Sabatini í sumar skollagryfjur sagna frá þessum tíma, meðal annars þá að gefa sér það, að hæfileikar og atgervi hljóti að vera frá aðlinum komið með einum eða öðrum hætti. Fólk sem tilheyrði lágstéttunum átti nefnilega ekki að búa yfir neinu slíku. En þrátt fyrir það voru hvorki Mozart eða Beethoven konungbornir á veraldlega vísu eða af aðlinum, ekki heldur Isaac Newton, Samuel Johnson eða Benjamin Franklin svo einhverjir afburðamenn séu nefndir. Allt voru þetta samt menn sem mótuðust á 18. öldinni, öld konungsdýrkunar og aðalsvalds, voru af venjulegu fólki komnir og hæfileikarnir óumdeildir. Og þessir menn og aðrir slíkir munu halda sínu gildi meðan eitthvað gott er metið að verðleikum í þessari hverfulleikans veröld !

Athyglisvert er líka hvernig Sabatini lýsir Robespierre. Þar er ekki eitt einasta lýsingarorð jákvætt og fer það saman við þau viðhorf sem lengst af voru allsráðandi varðandi þann mann. Sem betur fer breyttust söguleg sjónarmið nokkuð þegar líða fór fram á tuttugustu öldina, þegar menn fóru að treysta sér að koma fram með sagnfræðilegar athugasemdir varðandi framferði kóngafólks og aðals, á grundvelli þess að halda því einu fram sem væri stutt frambærilegum sannleiksrökum. Sögulegar skáldsögur geta oft verið mjög skemmtilegar aflestrar, en það ber alltaf að hafa í huga, að þær eru ekki heilsteypt sagnfræði. Stundum geta þær verið 90% sagnfræðilega réttar, en tíundi hlutinn sem á vantar getur verið þannig úr garði gerður að hann byggi undir mjög alvarlegar villukenningar varðandi það sem raunverulega gerðist. Og stundum er tilgangurinn beinlínis sá að koma rangri túlkun fram. Dæmi um slíkar skáldsögur eru að minni hyggju Rauða akurliljan eftir barónessu Emmu Orczy, Börnin í Nýskógum eftir Frederick Marryat og reyndar flestar ef ekki allar sögur hans, Með brugðnum bröndum eftir Capt. Gilson  o.fl.o.fl. Það er til mýgrútur af sögum sem skrifaðar hafa verið af fylgifiskum hástétta til þess eins að geðjast valdinu og gamla fóðurkerfinu.

Rafael Sabatini fer þó ekki þessa leið, hann horfir miklu betur yfir sögusviðið en slíkir höfundar og reynir að láta hverja persónu tala fyrir sig. Þegar André Louis og La Tour d´Azyr gera upp sína reikninga koma fram sjónarmið hvors um sig, en þar sker á milli að markgreifinn er ákveðinn einvaldssinni af hástéttarlegum hagsmunahvötum, en André Louis er lýðveldismaður, en kannski fyrst og fremst vegna þess að hann ákvað að taka upp hið fallna merki Vilmorins !

Þannig varð hann konungsvaldinu og aðlinum miklu hættulegri andstæðingur en Vilmorin hefði í sjálfu sér nokkurntímann getað orðið. Þetta minnir á það, að rússneska keisaraveldið lét hengja Alexander stóra bróður Leníns, 17 ára gamlan og bjó þannig til sinn langsamlega hættulegasta óvin. Það er oft gaman að velta ýmsu fyrir sér, hver hefði til að mynda framvinda mála orðið ef keisarastjórnin hefði sýnt miskunnsemi og náðað Alexander, til dæmis sökum ungs aldurs hans ? Hefði sagan þá kynnst manninum Lenín sem slíkum ? Það veit auðvitað enginn.

En það ber að hafa í huga, að rússneska keisarastjórnin var ekki miskunnsöm stjórn frekar en aðrar einræðisstjórnir sögunnar og menn sem gerðu sig bera að andstöðu gegn þeim fengu oftast að finna fyrir því. Og enn í dag, þrátt fyrir marga sigra lýðræðisins á seinni tímum, eru þeir sem hafa til að bera mælsku Vilmorins og samúð með kúguðum, líklegri en aðrir til að verða píslarvottar vegna afstöðu sinnar til mála. En nú er það kannski ekki konungsvald eða aðalsvald sem ógnar lýðræðinu mest, heldur aðrar erfðamyndir þess sama valds, sem birtast í fjármálavaldi samtímans, einokun markaðsafla og auðhringadrottnun, margskonar kúgun, dulbúin sem opinber, á lítilmögnum út um allan heim !

Það veitti ekki af því að samtíminn ætti sér þúsundir Omnes Omnibusa (Allir fyrir alla), eins og André Louis, til að opna augu fólks fyrir þeirri hættu sem lýðræðið stendur frammi fyrir í dag, frá öfgakenndum hægri öflum, sem stefna að því að leiðrétta þá sögulegu skekkju sem þeir telja að framrás lýðræðisins hafi verið.

Mælska Vilmorins þarf sannarlega að vera til staðar nú sem endranær !