Fasisminn í Evrópu var ekki hreinsaður út 1945 !

Sumir halda að gjörðir Hitlers og Mussolinis hafi verið afmáðar með þeim 1945. En því fer fjarri. Þessir mannkynsbölvaldar teygðu sig langt inn í framtíðina í ýmsum efnum og á ýmsum stöðum með framferði sínu. Á Spáni ríkti til dæmis valdhafi svo til út árið 1975 sem þeir komu til valda á sínum tíma, fasistaforinginn Franco.

Hitler og Mussolini komu lýðveldisstjórninni á Spáni fyrir kattarnef í gegnum Franco með efnahagslegum og hernaðarlegum stuðningi. Og hversvegna var ekki brugðist við þeim afskiptum erlendra ríkja með neinum haldbærum hætti, til dæmis á vettvangi Þjóðabandalagsins ?

Skýringin á því er ósköp einföld, þó að mörgu hafi löngum verið tjaldað til að hylja hana og gera málið flókið. Fasisminn fékk að gleypa Spán vegna þess að svörtum öflum í fjármálaheimi Evrópu, þótti lýðveldisstjórnin í landinu of mikið til vinstri.

Og breskir og franskir ráðamenn létu sér það vel líka og sköpuðu þannig forsendur fyrir áframhaldandi ágang og þrýsting einræðisherranna, sem að lokum leiddi til síðari heimsstyrjaldarinnar. Það er t.d. athyglisvert að stjórn Francos var viðurkennd af breskum og frönskum stjórnvöldum áður en borgarastyrjöldinni var formlega lokið. Það sýnir hvert viljinn stefndi. Svo mikill var ákafinn í London og París að fagna þessum nýju valdhöfum á Spáni.

Reyndar hafa stjórnvöld í Bretlandi og Frakklandi alltaf reynt í gegnum handbendi sín á baráttuvelli sagnfræðinnar að reka fleyg varðandi alla söguskoðun milli borgarastríðsins á Spáni og heimsstyrjaldarinnar síðari, vegna þess að öll skoðun sem beinist að því að tengja atburðarásina saman lítur svo illa út fyrir þau, en sem betur fer hefur aldrei tekist að múlbinda alla menn með slíkum hætti.

Það var heldur engin tilviljun að heimsstyrjöldin síðari braust út svo að segja strax að lokinni „æfingunni !“ Einræðisherrarnir - og þá sérdeilis Hitler – töldu sig vita vissu sína um undansláttarliðið í London og París. Það sem gerðist varðandi Spánarmálin staðfesti allt fyrir Hitler sem gerðist í samningunum í Munchen.

Og það hefur sjálfsagt ekki vantað að Franco hafi viljað fara í stríðið með þessum einkavinum sínum, en Spánn var samt ekki beint í kjörstöðu til þess eftir borgarastríðið. Spænski einræðisherrann ákvað því að fara varlega og bíða átekta þrátt fyrir mikinn þrýsting frá Öxulveldunum. Hann sendi bara herafla gegn Sovétríkjunum, 45.000 manna herdeild, sem ýmis öfl í Bretlandi og Frakklandi reiknuðu honum áreiðanlega ekki til syndar. Tíundi hver maður af þessu liði sem kallaðist „bláa hersveitin“ féll á Austurvígstöðvunum.

Í október 1940 skipaði Franco nýjan utanríkisráðherra í stjórn sína, Suner, æstan fasista og fylgismann Þjóðverja, í stað Atienza sem talinn var hlynntur Bretum. Þegar framvindan í stríðinu fór hinsvegar að sýna vaxandi sigurlíkur bandamanna, taldi Franco nauðsynlegt að setja Suner frá og það gerði hann í september 1942 og setti Jordana greifa sem utanríkisráðherra í hans stað, en hann var íhaldssamur og hægfara og talinn bresk-sinnaður eins og Atienza.

Franco lét safna nafnalistum um Gyðinga á Spáni og síðan var sérlegur öryggisráðgjafi hans gerður að sendiherra í Þýskalandi þar sem hann gat persónulega afhent Himmler þessa lista. Þannig fengu nazistar upplýsingar frá fyrstu hendi um þá borgara á Spáni sem teldust óæskilegir í heimi þeirrar nýskipunar Evrópu sem Hitler ætlaði sér að standa fyrir.

Eftir ósigur Þjóðverja voru hinsvegar flest gögn sem sönnuðu samvinnu spánskra yfirvalda við Hitler eyðilögð en þessum gögnum tókst af einhverjum ástæðum ekki að eyða. Þau bera vitni um hvernig var að málum staðið og sýna gleggst hvað hefði orðið ráðandi stefna á Spáni ef öxulveldin hefðu beðið hærri hlut.

En að því kom sem betur fer, og fyrr en flesta grunaði, að sigurganga Þjóðverja stöðvaðist og staða mála í stríðinu fór að verða æði tvísýn. Ekki þurfti að velta vöngum yfir sigurgöngu Ítala því hún komst aldrei af stað. Og brátt töldu glöggir menn sig sjá ýmis teikn þess að Þýskaland nasismans myndi bíða ósigur og ekki þarf að efa að á þeim tímapunkti hefur Franco hrósað happi yfir að hafa ekki hlaupið í slaginn með þessum vinum sínum og fyrri vopnabræðrum.

En hefði það gerst hefði fasisminn getað endað sitt skeið á Spáni í stríðslok og Franco verið skolað niður í klósett hins sögulega réttlætis á svipuðum tíma og Hitler og Mussolini. Það hefði líkast til orðið enn meiri Evrópuhreinsun ef álfan hefði losnað við þá alla þrjá á þeim tíma, Der Fuhrer, Il Duce og El Caudillo !