Reykjavík fyrir rúmri öld !

 

 

Mannsævin er í sjálfu sér stutt, jafnvel þegar best lætur. Fólk er kannski rétt farið að læra sæmilega á lífið þegar að kveðjustund kemur, en svigrúminu verður ekki svo auðveldlega breytt. Tilverutímanum virðist vera markaður bás með þeim hætti sem við þekkjum og við það verður að una þó súrt þyki !

 

Af þessu leiðir auðvitað, að menn hafa ekki sérlega mikla eigin yfirsýn varðandi það sem gerst hefur. Þekking því viðkomandi fæst bara í gegnum þær upplýsingar frá öðrum sem skráðar hafa verið. Hin lifandi upplifun varðandi þá hluti fer með fólkinu þegar það deyr. Það glatast því stöðugt mikil upplifun með hverri kynslóð sem kveður og raunar hverri manneskju sem deyr. Það er eitt af því dapurlega við lífið !

 

Fyrir rúmri öld var stórborgin okkar Reykjavík ósköp lítið og hrátt bæjarsamfélag. Þar baslaði fólk við að tóra og sumir höfðu það ekki af. Fólk dó þá iðulega úr fátækt og skorti og það þótti svo sem ekki neitt tiltökumál. Aðstæður til lífs og afkomu voru nefnilega oft býsna takmarkaðar. Á þessum tímum var til dæmis notuð talsvert eftirfarandi orðasamsetning um hinar lítt ákjósanlegu lífsaðstæður í sjálfum höfuðstaðnum - ,,grútarbræðslusalernahreinsunarfyrirkomulagið !”

 

Svo var mál með vexti að ýmsum ,,betri borgurum” þótti ólyktin frá grútarbræðslunni í Örfirisey alls ekki sæmandi höfuðstað landsins. En Geir gamli Zöega, sem rak grútarbræðsluna, af alþekktum dugnaði og fyrirhyggju, skellti skollaeyrum við allri ádeilu varðandi lyktina, því hann vissi sem var að þarna var bara um peningalykt að ræða. Og Geir hafði vissulega sitt vægi í atvinnulífi bæjarins og gat í mörgu farið sínu fram !

 

En þar fyrir utan var svo annað vandamál og það var varðandi hreinsun hinna fjölmörgu útikamra, sem var alveg sérstakt skítamál í bænum. Sóðaskapurinn frá kömrunum var nefnilega mikill og ærin þörf úrbóta !

 

Bæjarstjórnin tók því þau mál í sínar hendur. Réði hún menn þar til hreinsunarstarfa í ákvæðisvinnu, en margir tóku því illa í fyrstu og þóttust eiga sinn skít sjálfir. En samt vann hreinlætisþörfin hægt og bítandi á !

 

Þetta hreinsunarstarf var yfirleitt framkvæmt á nóttunni. Það voru notaðar hestakerrur við verkið, kassinn var hár og hólfaður í tvennt og lok yfir. Fína fólkið talaði um súkkulaðivagna en almenningur um drulludrossíur. Margt gerðist spaugilegt í sambandi við þessi hreinsunarmál, því gárungar voru auðvitað til þá eins og nú. Má tilfæra hér eina frásögn um það :

 

Einu sinni þurfti frú ein að kvarta yfir hreinsun, en henni var illa við konu manns þess sem tekið hafði hreinsunina að sér. Hún hringdi og kona mannsins kom í símann. ,,Er þetta drulludrossían ?” spurði konan og lagði svo símann á. Hin konan ofsareiddist yfir óforskömmugheitunum og hringdi strax á miðstöð, en þá var ekki búið að slíta sambandinu. Hún spurði : ,,Er þetta miðstöð ?” og hin svaraði ,,já.” ,, Hvaða númer var að hringja hingað ?” spurði sú móðgaða. ,,Það veit ég andskotann ekkert um,” svaraði hin sallaróleg og lagði símann á !

 

Á þessum tíma var Reykjavík sem fyrr segir ósköp hrátt bæjarfélag. Það þekkti grútarlykt og notaðist við heldur ókræsilega útikamra. Lífið í bænum hjá almenningi miðaðist við að hafa í sig og á og stundum náðist það ekki þrátt fyrir þrældóm og basl. Margir áttu verulega bágt. Fátækrafulltrúar voru að störfum á vegum bæjaryfirvalda og var svo langleiðina til 1940, ef ekki lengur ?

 

Í dag mættu því margir minnast þess í hofmóði sínum og stórborgarstolti, að aðstæður mannlífsins í Reykjavík voru svona og það er ekki svo ýkja langt síðan. Þá var bara að langmestu leyti venjulegt fólk í Reykjavík rétt eins og annars staðar í landinu. Jafnvel svokölluð stórmenni voru ekkert sérlega stór, þegar á allt var litið !

 

En sumir eru þannig gerðir, að þeir vilja sem minnst af óglæsilegri fortíð vita. Og líklega er það þá slíkum í hag, að vitnin sem upplifðu umræddar Reykjavíkur - aðstæður á þessum tíma, eru að sjálfsögðu öll dauð !