Pappírsbúkar kjarkleysisins !

 

 

Stefan Zweig var mikill hæfileikamaður og eftir hann liggja merk ritverk. Hann lifði á þeim tímum þegar nazisminn virtist ætla að útrýma allri mennsku úr veröldinni. Zweig var Gyðingur og þó að erfitt hafi verið fyrir marga að lifa umrædda tíma, mun það hafa verið langtum erfiðara fyrir Gyðinga. Sá kynstofn stóð frammi fyrir algjörri útrýmingu !

 

Sú heimsmynd sem nazisminn málaði upp á heimskortið gerði ekki ráð fyrir neinu lífsrými handa Gyðingum. Þar var ein mesta mannvonska sem opinberast hefur að verki. Stefan Zweig, Albert Einstein, Sigmund Freud og aðrir þálifandi Gyðingar fundu fyrir þeirri illsku meira en aðrir, vegna þess að hún beindist sér í lagi að þeim og þeirra þjóð !

 

Þeir urðu margir hverjir að flýja land, en hvert áttu þeir að fara ? Mörg ríki ýfðust við þeim og vildu ekki veita þeim viðtöku. Jafnvel Ísland er ekki sagt hafa borið þar hreinan skjöld. Stefan Zweig og kona hans fóru til Brasilíu. Þar hélt hann áfram að skrifa bækur, uns volæði vonleysisins virðist hafa yfirtekið alla hugsun hans.Það er gömul og ný saga í hörðum heimi !

 

Þau hjónin sviptu sig lífi í febrúar 1942 og virðast ekki hafa gert sér nokkra grein fyrir því að þá var að byrja að rofa til gegn ógn nazismans. Svo myrkt hlýtur að hafa verið í huga þeirra á lokastundinni. Kjarkleysi gagnvart stöðu mála gerði líklega út af við þau !

 

Stefan Zweig ritaði á seinni árum sínum bók um Erasmus, hinn eitt sinn alkunna húmanista. Erasmus ritaði verk sín á frábærri latínu og var ekki þjóðtungumaður. Þessvegna hafa flest rit hans orðið gleymskunni að bráð nema kannski síst lofgerðin um heimskuna. En eins og flestir vita er aldrei vöntun á heimsku í þessari veröld okkar og víða er hún lofuð !

 

Bók Zweigs um Erasmus er merkileg eins og flest verk hans hafa verið og hefur nýlega verið þýdd á íslensku af Sigurjóni Björnssyni. Þar er nánast hver setning hlaðin sterku innihaldi fyrir hugsunarlegum framgangi !

 

Það kann hinsvegar að vera mikil spurning hvort Zweig er þar í raun og veru að skrifa um Erasmus eða sjálfan sig. Hann kemur nefnilega víða inn á kjarkleysi Erasmusar og ótta hans við að taka beina afstöðu til mála. Það er eins og hann sé að glíma við eigið kjarkleysi og finna svör við því !

 

Erasmus var alla ævi kvíðinn og kjarklaus maður og líklega töluvert kjarklausari en Zweig. Báðir þessir hæfileikamiklu menn voru í raun viðkvæmir pappírsbúkar sem vildu umfram allt fá að vera í friði með sín hugðarefni frá skarkala heimsins !

 

En heimurinn var í báli á beggja dögum og þeir soguðust inn í ástandið eins og það var. Annar tók aldrei neina ákveðna afstöðu til mála og dæmdi sig þannig úr leik, hinn fylltist vonleysi um framtíð mannkynsins og kaus að fyrirfara sér !

 

Á örlagatímum geta slíkir menn aldrei orðið leiðtogar, þrátt fyrir mikla hæfileika. Til þess mun kjarkleysi þeirra vera allt of mikils ráðandi í sálarlífi þeirra. Zweig lýsir því mjög afgerandi í sögu sinni um ævi Erasmusar, en sú saga segir líklega býsna mikið um hann sjálfan !

 

Frásögn Zweigs virðist þannig knúin af einhverri innri þörf höfundar til að útskýra og jafnvel réttlæta - að ekki verða allir hetjur þegar á hólminn er komið. Þar er hann greinilega í mikilli vörn fyrir Erasmus og líklega sjálfan sig. Það er hinsvegar verkefni hugsandi lesenda að dæma um hvernig honum vannst sú vörn !