FRÁ STEINI Í STÓRU-GRÖF TIL NÚTÍÐARMISMÆLA

 

 

Flest erum við svo mannleg að okkur verða á mismæli, einkum þegar hugsunin er á hálfum hraða miðað við tunguna. Ég hef löngum verið nokkuð næmur á mismæli annarra en jafnframt talið mig geta tekið því sæmilega þegar mér verður á í þessum efnum. Það vill samt svo til að ég er ekki beinn afkomandi Steins í Stóru-Gröf og því hafa glappaskotin vonandi verið færri en ella.

Steinn var sem kunnugt er orðlagður fyrir mismæli og orti Sigvaldi skáldi um hann þessa þekktu vísu:

 

Oft ég hlæ að orðum Steins,

er það ljótur siður.

En varla fæðist annars eins

axarskaftasmiður !

 

En það fæðast margir sem smíða axarsköft með eigin tungu og sumir eru ef til vill ekki síðri en Steinn í Stóru-Gröf hvað snertir þá sérkennilegu málfarsíþrótt sem mismælin stundum framkalla.

Það er býsna oft fróðlegt að heyra hvernig ástkæra ylhýra málið getur vafist fyrir skýrustu mönnum. Ekki alls fyrir löngu var haft viðtal við landskunnan athafnamann í fréttaþætti á Stöð 2. Maðurinn var að segja frá deilumálum og var greinilega ör í skapi. Hann vildi segja að hann væri ekki þægur ljár í þúfu fyrir tiltekinn mann, en svo fór að hann sagði að hann væri ekki þægur þjáll í ljúfu fyrir manninn og skilji það hver með sínu lagi.

Þekkt er sú vitleysa að menn séu að leysa Akkillesarhnútinn hér og þar og einn þjóðkunnur hæfileikamaður talaði á sínum tíma um að leggja krók á lykkju sína. Í annað skipti sagðist sami maður verða að bíta í það súra hundsbit !

Svona tala stundum örlyndir menn og hafa tvennt á lofti í einu. Að leggja lykkju á leið sína og betri er krókur en kelda, verður í slíkri einkamálfræði að krók lögðum á lykkjuna.

Fræg er orðin textahendingin " Hér á landi á ", þar sem tvítekning orðs er notuð til áherslu þvert á alla eðlilega málfræði. En málleysur af slíku tagi geta lifað lengi vegna hins ómálfræðilega frumleika sem í þeim felst.

Ein gömul kona talaði um að tiltekinn sonur væri músíkfalskur eins og pabbinn. Hún hafði aldrei haft mikil kynni af orðinu músíkalskur og fann sína eigin aðferð með þessari tjáningu. Sama heiðurskona sagði um stúlku sem var mikið fyrir að passa börn, að hún væri hin mesta barnagrýla ! Eitthvað hefur sennilega skolast til hjá henni með skilning í því tilfelli. Líklega hefur gæla orðið að grýla.

Kona um þrítugt sagði að sitthvað hefði orðið henni fótur um fjöt þegar hún hefði verið unglingur. Og bráðskýr náungi sagði um tiltekna bragarbót að hún væri allt annar munur. Mædd kennslukona sagði að ekki yrði bókvitið í asnana látið. Þar er komin ný útlagning á gömlu spakmæli og mun hún eflaust  falla í kramið hjá sumum sem bóklærðir eru.

En einmitt þetta að við erum stundum svo örlynd, að við búum til ný orð þegar hin gömlu eru ekki alveg á takteinum undireins, sýnir að fyrir hendi er gróska hvað málið snertir. Sum nýyrði sem hafa fæðst inn í íslenskuna með þessu móti, hafa haldið velli og fengið mjög sérstaka túlkunarþýðingu fyrir vikið.

Frá málmenningarlegu sjónarmiði er mjög mikilvægt að við leggjum rækt við gömul spakmæli og tilvitnanir því í þeim felst sérstök málhögun og yfirleitt stendur þar allt rétt í stuðlum.

Það gildir því að fullu sem sagt er, að á íslensku má alltaf finna svör og orða stórt og smátt á lífsins för. Móðurmálið er og á að vera okkur hugstætt og hjartagróið frá vöggu til grafar og við ættum stöðugt að þakka þær perlur sem hafa verið ortar fram á málinu okkar, í hástigsanda Matthíasar, máttugri orðkynngi Stephans G. og hugspeki Einars Ben.

Við getum glaðst yfir snilld Fagraskógarskáldsins, hreintónum Þorsteins og þýðleika Guðmundar skólaskálds. Rammíslensk kvæði Gríms eiga sína sérstæðu grófmeitluðu fegurð og Bólu Hjálmar leikur enn sem fyrr við strengi mannleikans með meistaralegum hætti.

Var einhver að tala um það í fullri alvöru að íslenskan væri deyjandi tungumál ?