Um önnur efni

 

Ég ætla að gera smáhlé á pistlum mínum um þjóðfélagsmálin og rita um eitthvað annað í millitíðinni. Hér kemur -

Pistill um forsögu jólanna

Enn einu sinni eru að koma jól ! Hvað felst í því - til hvers höldum við slíka hátíð ?  Gerum við það til að gleðja börnin okkar eða kaupmennina ? Erum við að halda í hefð eða viðhalda ævintýri ?

Um hvað snýst þessi stórkostlega árlega uppákoma, sem er sennilega mikilvægur þáttur í lífi okkar flestra ?

Aftur í ósögulegan tíma hefur sú venja ríkt í mannheimi, að halda hátíð hækkandi sólar eða sóldýrkunarhátíð. Sú venja er frá heiðni komin og var hugsanlega fyrst við lýði í Egyptalandi Faraóanna. Á þessari hátíð var ýmislegt iðkað sem ekki þætti til fyrirmyndar samkvæmt kristnum skilningi og mætti margt um þau mál segja. En sem sagt - jólin koma upprunalega úr heiðnum tíma.

En hvernig urðu þau að fæðingarhátíð Frelsarans, hvernig þróuðust mál þannig, gætu margir viljað spyrja ?

Staðreyndin er sú að þessi heiðna hátíð var endurvakin undir kristnum formerkjum á fjórðu öld og Vesturkirkjan fyrirskipaði á fimmtu öld að jól skyldu haldin framvegis á degi hinnar gömlu rómversku sóldýrkunarhátíðar. Rómversk-kaþólska kirkjan tók þennan sið þannig sem málamiðlun upp úr heiðni.

Hann var ekki innleiddur af Kristi eða postulum Hans eða með Biblíulegu valdi. Frumkirkjan, hreinasta kirkja jarðar, hélt engin jól.

Órígenes kirkjufaðir segir sjálfur, " að engin hátíð hafi verið haldin á fæðingardegi Krists, aðeins syndarar eins og Faraó og Heródes viðhafi mikil hátíðahöld á þeim degi sem þeir fæddust."

Kaþólska kirkjan fór þarna pólitíska málamiðlunarleið í viðkvæmu máli. Svo að hátíðin færi ekki forgörðum eða breyttist í annað verra, var hún endurreist í kristinni mynd eða svo átti það að heita. Sólardýrkunarhátíð heiðingja varð sem sagt að tilbúinni fæðingarhátíð Frelsarans.

Jesús Kristur fæddist auðvitað ekki á jólunum. Flest rök hníga að því að Hann hafi fæðst snemma að hausti, í september eða í öllu falli fyrir miðjan október. Biblían nefnir engan dag í því sambandi og hefði Guð ætlað okkur að halda sérstaklega upp á fæðingardag Krists, hefði þessi dagsetning áreiðanlega ekki fallið í gleymsku.

Guðspjallamennirnir sáu enga ástæðu til að halda á lofti fæðingardegi Frelsarans sem slíkum. Prédikun og útbreiðsla fagnaðarerindisins var þeim hinsvegar höfuðmál og hjartans þrá, enda voru þeir í einu og öllu leiddir af Andanum til þeirrar boðunar.

En með tilkomu kristninnar sem viðurkennds valds var sem sagt breytt um formerki varðandi ýmsa heiðna siði.  Sóldýrkunarhátíðin forna varð skilgreind upp á nýtt sem hátíð ljóss og friðar í kristnum skilningi.

En hver er uppruni jólanna ef við förum enn lengra aftur í tímann ? Ef við höfum fengið þau frá Rómversk-kaþólsku kirkjunni og hún hefur fengið þau úr heiðindómi, frá hvaða uppsprettu komu þau þá til heiðingjanna ?

Talið er víst að upprunans sé að leita í hinni ævafornu Babylon, en 25. desember er sagður hafa verið fæðingardagur Nimrods sem stofnaði fyrsta konungsríki jarðarinnar. Nafn hans í hebreskum skilningi er dregið af orðinu Marad, sem þýðir " hann gerði uppreisn".  

Nimrod var svo illur og siðlaus, að hann giftist sinni eigin móður, Semiramis. Hún lýsti því svo yfir eftir dauða Nimrods, að sígrænt tré sprytti yfir nótt út af dauðum stofni, og það undirstrikaði nýtt líf Nimrods. Hann myndi síðan heimsækja þetta tré á afmælisdaginn sinn og skilja eftir gjafir, hengdar á greinar þess. Kannast einhver við samlíkinguna ?

Þessi goðsögn barst út og þannig varð Semiramis dýrkuð sem hin babylonska himnadrottning og Nimrod sem hinn guðlegi sonur himinsins. Og þessi skurðgoðadýrkun breiddist víðar og varð að Isis og Ósíris í Egyptalandi,  í Asíu að Cybele og Deoius,  í Róm  að Fortuna og Júpiter.

Jafnvel í Grikklandi, Kína, Japan og Tíbet er að finna hliðstæður þessarar uppstillingar með móður og son, löngu fyrir fæðingu Krists.

Og hinn mikli atburður kristninnar, fæðing Frelsarans í heiminn, var síðan af hinni mannskipulögðu kirkju tengdur þessari goðsagnahátíð með beinum hætti. Hin heiðna sóldýrkunarhátíð var gerð að minningarhátíð þess að ljósið kom í heiminn í persónu Jesúbarnsins.

Og við þá breytingu gerðist það síðan að jólin urðu smám saman samviskutengdur tími mannlegrar hugsunar við það barnslega í mannssálinni. Það gerðist í raun án atbeina mannlegra yfirvalda.

Og þannig hefur það verið allar götur síðan, þó margt hafi löngum spilað inn í þessi mál. Ótalmörgum tekst nefnilega að finna barnið í sjálfum sér á jólunum, ná sterkari samkennd með börnum sínum fyrir vikið og þannig tengist inntak jólanna fjölskyldulegri samstillingu í friðhelgi heimilisins.

En við kristnir menn sem höfum játað því að Jesú sé Ljós Heimsins, eins og Ritningin segir, erum í nokkrum vanda varðandi þessi mál. Við vitum mörg að jólin eru arfur frá heiðnu upphafi, en teljum kannski að breytt formerki hafi endurskapað þau að fullu með kristnu innihaldi. En reynslan sýnir þó að ýmislegt vantar á í þeim efnum.

Hin ytri tákn, hefðir og siðir, hafa nefnilega löngum haft yfirhöndina í þeirri umsköpun sem fylgt hefur jólahátíðinni. Minna hefur verið lagt upp úr breytingu hið innra enda virðist gullkálfurinn mörgum manninum löngum hugstæðari en Jesúbarnið.

Í Jeremía 10:2-5 stendur: " Svo segir Drottinn: Venjið yður ekki á sið heiðingjanna og hræðist ekki himintáknin, þótt heiðingjarnir hræðist þau.

Siðir þjóðanna eru hégómi. Menn höggva tré í skógi og trésmiðurinn lagar það til með öxinni, hann prýðir það silfri og gulli, hann festir það með nöglum og hömrum, svo það riði ekki. Skurðgoðin eru eins og hræða í melónugarði og geta ekki talað, bera verður þau því að gengið geta þau ekki.

Óttist þau því ekki, því að þau geta ekki gjört mein, en þau eru ekki heldur þess umkomin að gjöra gott ". Tilvitnun lýkur.

Maðurinn vill hafa sínar hátíðir, hvort sem þær eru samkvæmar því sem þær eru helgaðar eða ekki. Hann er ekki að pæla mikið í því að vita um orsakir eða afleiðingar, hann heldur bara fast í hefðina sem slíka.

Og margir segja sem svo: " Fyrst við gerðum nú jólin að kristinni hátíð og það meira að segja fæðingarhátíð Jesú Krists, hlýtur það að vera hið besta mál að halda hátíðina nú og framvegis."

Og á allsherjarfundi hins nafnkristna mannfélags, taka svo til allir undir þá skoðun og kaupmenn ekki síst.

Niðurstaðan er því sú að jólahátíðin er föst í sessi hvað sem líður öllum kristindómi !